VROM.nl, oktober 2005

De Verlichting

Het wordt weer winterijd, een geschikt moment om eens stil te staan bij de verlichting bij u thuis. Een derde van de elektriciteit in uw huishouden gaat namelijk op aan verlichting en daar valt een boel te winnen. Want de meeste lampen in uw huis zijn gloeilampen, rechtstreekse afstammelingen van de uitvinding van Thomas Alfa Edison uit 1879. In de meer dan honderd jaar dat de gloeilampo bestaat, is er aan het rendement verrassend weinig verbeterd. Nog steeds gaat 95 procent van de elektriciteit op aan warmte en geeft slechts 5 procent licht. Een gloeilamp is eigenlijk een lichtgevende kachel.
Laatst had het Amerikaanse wetenschapsblad Science een special over de toekomst van verlichting. De schrijvers zien grote mogelijkheden voor de LEDs (light emitting diodes). Twintig jaar geleden verschenen ze voor het eerst als knipperende rode speldeknopjes in auto’s. De lampjes gebruikten nauwelijks stroom en wekten vrolijk knipperend de indruk dat een geavanceerd systeem over de auto waakte. Onzin natuurlijk, maar de LED was wel een opmerkelijk zuinige lichtbron.
Ze hebben inmiddels hun toepassing gevonden in verkeerslichten (90 procent minder energieverbruik), in achterlichten van auto’s en ik heb dit jaar een stel LED navigatielampen (rood en groen) op mijn bootje gezet. Sindsdien hoef ik de boordaccu niet meer bij te laden; een klein zonnepaneeltje druppelt de lading er overdag weer bij.
Maar volgens de visionairs van Science is de toekomst nog maar nauwelijks begonnen. Nu met LEDs alle kleuren van de regenboog te maken zijn, zijn ze geschikt als ultrazuinige lichtbron in huis met onverwachte extra’s. De LEDs kunnen namelijk heel snel ‘knipperen’, wel miljoenen keren per seconde. Daar ziet u niets van, maar speciale ontvangers zien dat wel. Daardoor kan de schemerlamp dienst doen als zender voor een draadloos netwerk dat niet met radio- maar met lichtgolven werkt.
En nog houdt het niet op; doordat de kleur van LED-licht variabel is, kan de kleur van het licht afgestemd worden op de tijd van de dag. ‘Ochtends frisgeel, ‘s middags helder blauwwit en tegen happy hour de kleur van de schemering. Fysiologen denken dat mensen daardoor beter in hun bioritme komen.

Maar de werkelijkheid is anders. LED-lampen zie je nog nergens. In de schappen van de supermarkt staan uitsluitend gloeilampen in alle smaken: DecoLux, Softone, Citrus of Amber. Gekleurde lampen voor een bordeelsfeer met zelfs nog minder dan 5 procent rendement.
Zelfs spaarlampen, gebaseerd op de vijftig jaar oude TL-buis, zijn nauwelijks verkrijgbaar. Ik ben er laatst helemaal voor naar de IKEA gereden. Dat niemand de vroegere spaarlampen wil hebben snap ik wel. Dat waren zware bakbeesten zo groot als een flinke jampot. Je burolamp zakte er spontaan van op de tafel. Bovendien waren ze absurd duur. Ik herinner me iets van dertig gulden. Ze zouden lang meegaan, maar dat was nauwelijks een troost, zo lelijk als die dingen toen waren.
Moderne spaarlampen zijn kleine bolletjes van een soort plastic die nauwelijks groter en zwaarder zijn dan gloeilampen, maar ze gebruiken een kwart van de stroom voor hetzelfde licht.
Het is mij een raadsel waarom de supermarkten die lampen niet in het schap hebben staan, maar zo lang dat zo is, raad ik u aan om voor honderd euro spaarlampen te kopen bij de Zweed. Tegen de lente heeft u de helft alweer terugverdiend.

copyright © Het Inzicht / Jos Wassink, 2005

VROM.nl, september 2005

Kantelpunt

Ik had een stukje voor u klaarliggen over spaarlampen. De dagen worden korter, en dus leek een stukje over energiezuinige lichtbronnen me wel gepast. Maar toen kwam het bericht in de New Scientist, van de botanist Sergei Kirpotin. Daarin stond dat West-Siberi‘, een gebied zo groot als Duitsland en Engeland samen, smelt. Een miljoen vierkante kilometer permafrost verandert in een tapijt van ondiepe poelen, waarin gas opborrelt. Kirpotin sprak over “een ecologische aardverschuiving, die waarschijnlijk onomkeerbaar is en ongetwijfeld het gevolg van het broeikaseffect.”

Als dat klopt kunnen we wel inpakken met het Kyoto-protocol. Een stormvloed keer je immers niet met een een zandzakje.

Opeens leek mijn stukje over spaarlampen futiel. Het voelde als een voordracht aan boord van de Titanic over het kweken van orchidee‘n. Tot mijn verbazing zag ik dat de Nederlandse media er, ondanks de komkommertijd, nauwelijks aandacht aan schonken. Er was meer aandacht voor de nationale euforie over de wereldtitel polsstokhoogspringen van Rens Blom in Helsinki.

Even wat achtergrond: West-Siberi‘ bestaat uit permanent bevroren veen. Het ontstond elfduizend jaar geleden, aan het eind van de laatste ijstijd. Het veen zit vol methaan, aardgas. Larry Smith van de Universiteit van Californi‘ schat de hoeveelheid methaan in de Siberische toendra op zo’n zeventig miljard ton. Als broeikasgas is methaan twintig keer schadelijker dan CO2. We mogen hopen dat Smith zich vergist. Ik bespaar u het rekenwerk, maar het komt erop neer dat de smeltende toendra ons in ŽŽn klap dertig jaar verder sleurt door de klimaatscenario’s.

Volgens het scenario van het Internationale Panel over klimaatverandering IPPC, zou de globale temperatuur tot 2100 met twee tot zes graden toenemen. Dat scenario hield echter alleen rekening met de menselijke CO2-uitstoot, niet met wat de natuur daar nog eens aan toe zou voegen. Maar in de afgelopen jaren zijn er steeds meer voorbeelden gevonden van ‘positieve terugkoppelingen’: extra natuurlijke broeikasgassen als gevolg van temperatuurstijging.

Het West-Siberische veen slaat alles. En het is niet de enige plek waar vreemde dingen gebeuren. In Oost-Siberi‘ is de situatie niet veel beter. De Amerikaanse onderzoekster, Katey Walter van de Universiteit van Fairbanks, vertelde in mei dit jaar dat ze in Oost-Siberi‘ hotspots had aangetroffen. Dat zijn poeltjes waar het methaan zo hard naar boven bubbelt dat ze zelfs `s winters open blijven.

Klimaatwetenschappers vrezen nu dat de Siberische dooi een kantelpunt is, waarna het broeikaseffect dramatisch zal versnellen. Met grote gevolgen voor de zeespiegel. Als de temperatuur een paar graden stijgt, gaat de zeespiegel enkele meters omhoog. Vergeet Kyoto dus maar. Bouw dijken en gemalen. Anders moeten we binnenkort allemaal gaan polsstokspringen op wereldniveau.

copyright © Het Inzicht / Jos Wassink, 2005

VROM.nl, juni 2005

Dodelijke mist

Op 12 augustus 1986 ging er iets vreselijk fout in het kratermeer bij Nyos in Kameroen. Iets maakte het koolzuurgas (CO2) los, dat onder hoge druk in het tweehonderd meter diepe water zat opgelost. Een dodelijke gaswolk rolde met een snelheid van twintig tot vijftig kilometer per uur de helling af. De wolk kwam 23 kilometer ver en doodde achttienhonderd mensen en duizenden stuks vee. Joseph Nkwain was een van de weinigen die het kon navertellen: “Ik hoorde mijn dochter rochelen. Maar toen ik naar haar kamer ging, zakte ik in elkaar.”

Tragisch, denkt u misschien. Maar dat was in Afrika. Wij hebben hier geen vulkanen. Hier kan zoiets niet gebeuren. Nou, ik ben daar sinds kort niet meer zo zeker van.

Onlangs verklaarde staatssecretaris Van Geel dat “schone kolencentrales een re‘le optie voor de toekomst zijn”. Dat was op een congres van energiekoepel EnergieNed in Scheveningen. Ik denk dat de heren erg ingenomen waren met de steun van de staatssecretaris, want ze staan te springen om kolen als brandstof te gebruiken in plaats van aardgas. Aardgas is de schoonste fossiele bron. Helaas raakt Slochteren op en dat maakt Nederland steeds afhankelijker van gas uit het buitenland. Kolen hebben we zelf. “Voor kolen is er een goed lange-termijnperspectief”, verklaarde EnergieNed-voorzitter De Lange alvast.

Maar hoe zit het met de CO2-uitstoot? Energieonderzoekscentrum ECN voorspelde vorig jaar nog dat nieuwe kolencentrales op maatschappelijk verzet zouden stuiten. De oplossing die ons nu voorgehouden wordt heet ‘schone steenkool’ of zelfs ‘groene steenkool’. Daarbij beloven stroomproducenten de afvalgassen te zuiveren en het CO2 op te slaan in de grond. Ze denken aan lege gasvelden en ondergrondse zoutwaterformaties. De Fransen experimenteren er al mee in de Noordzee. Je pompt het CO2 gewoon onder hoge druk de bodem in. Kraan dicht draaien en het gas blijft er eeuwig zitten. Voila.

Maar eeuwig is wel erg lang. Wie kan garanderen dat er geen kleine aardbeving plaatsvindt? In Limburg en Groningen wil dat nog wel eens voorkomen. En wat als dat CO2 zich dan onder hoge druk een weg naar boven baant? Tot nu toe dacht ik dat het dan in de atmosfeer zou komen, waar het dan alsnog bijdraagt aan het broeikaseffect. Jammer, experiment mislukt. Maar denk eens aan de ramp in Nyos. Je ziet het Friesbonte vee al omvallen in de wei; tong uit de bek en een verbaasde blik in de ogen.

Opslag van CO2 in de bodem kon wel eens veel gevaarlijker zijn dan de opslag van radioactief afval. Als radioactief afval ontsnapt, raakt in het ergste geval het grondwater besmet en moet het drinkwater uit een andere bron komen. Maar tegen zo’n dodelijke gaswolk is niets bestand.

Dus als uw energieproducent u binnenkort vertelt dat steenkool ‘groen’ is: geloof hem niet! Steenkool is hartstikke zwart en een brandstof uit het verleden, niet voor de toekomst. ‘Groene steenkool’ is een gemakszuchtige en gevaarlijke smoes om niet te investeren in duurzame energie.

Weet u trouwens wat ze in Kameroen gedaan hebben om herhaling van de ramp te voorkomen? Wetenschappers uit Amerika, Frankrijk en Japan hebben een PVC-buis in de bodem van het meer gestoken, om het CO2 geleidelijk te laten ontsnappen. Die verandert af en toe in een enorme fontein, maar het gevaar is geweken. En wij zouden zo stom zijn om CO2 in de bodem te pompen?

copyright © Het Inzicht / Jos Wassink, 2005