VROM.nl, 2008-10

Het was een ontluisterend gezicht, die foto van Alan Greenspan voor de Congrescommissie. Hij moest maar eens uitleggen hoe het zover had kunnen komen met de kredietcrisis. Decennia lang was hij de machtigste man van de wereldeconomie, van wie één pennestreek de Dow Jones kon doen opveren. Nu zat er een gebroken kleine man. Zijn geloof in het zelfherstellende vermogen van de markt was gebroken. Daar was hij diep bedroefd over, zei hij. En hij schakelde zijn hoortoestel uit.

In mijn verbeelding zie ik oud-minister Maria van der Hoeven omstreeks 2023 voor een parlementaire enquêtecommissie staan. Die zal willen weten waarom de klimaatdoelstellingen van 2020 niet gehaald zijn. Van der Hoeven zal wat rommelen in haar papieren en de commissie vertellen dat energiemaatschappijen haar hebben toegezegd de kolencentrales van CO2-afvang en -opslag te voorzien. Het zouden de schoonste centrales ter wereld worden. Maar ja, dat is er nooit van gekomen. Maar, vraagt een vasthoudend Kamerlid, waarom heeft de uiterst efficiënte warmtekrachtkoppeling niet meer kans gekregen? Tsja, zal ze zeggen, de kolenstroom was zo goedkoop, daar kon geen tuinder tegenop.

Stroomvoorziening, zo schrijft Hans Rödel in zijn proefschrift aan de TU Delft, is een delicate balans tussen prijs, milieu en voorzieningszekerheid. In zijn dissertatie rekent hij verschillende scenario’s door. Hij komt tot de conclusie dat de klimaatdoelstellingen van het kabinet niet gehaald worden met de stroomprijs als belangrijkste criterium. Het lukt alleen als nù de juiste keuzes gemaakt worden om de energievoorziening te verduurzamen. Keuzes die gevolgen hebben voor de komende 35 jaar, aldus Rödel. Maar het kabinet laat de realisering van de klimaatdoelstellingen aan het bedrijfsleven over.

Ruim twintig jaar geleden deed de overheid iets soortgelijks. De eerste windmolens waren toen op boerenerven verschenen en de overheid droeg de verantwoordelijkheid voor het invoegen van de groene stroom over aan de elektriciteitsbedrijven. Die hadden helemaal geen trek in kleine onafhankelijke concurrenten en hielden de boot gewoon af. Het betekende het einde voor de Nederlandse windmolenbouwers terwijl er in Denemarken een hele nieuwe industrietak uit voortkwam.

Conservatieve grote bedrijven zijn niet de juiste partij om veranderingen door te voeren. Toen niet, nu niet en nooit niet. Verandering komt van onder. Grote bedrijven gaan alleen mee als ze gedwongen worden. Duitsland laat zien hoe. Groene stroom, waarvoor een vaste prijs betaald wordt, krijgt voorrang op de energiemarkt. De subsidie voor wind-, biomassa- of zonnestroom wordt niet door de overheid betaald, maar uit een opslag op de algemene stroomprijs. Het kan dus wel.

Even terug naar 2023. Van der Hoeven stopt haar papieren weg en doet haar leesbril af. “Nog één ding”, zegt ze. En ze klinkt weer als de onderwijzeres die ze ooit was. “U moet goed beseffen dat er toen nog helemaal geen Ministerie voor Energie was. Ik was alleen verantwoordelijk voor de economische zaken. En de economie toen, dat was gewoon de vrije markt.”

copyright © Het Inzicht / Jos Wassink, 2008

VROM.nl, 2008-09

Tot nu toe heb ik vooral geschreven over groene energie. Ik was uit volle overtuiging enthousiast over zonnepanelen en biobrandstof. Maar thuis was ik nog niet verder gekomen dan een paar deurdrangers en spaarlampen. Dat moest maar eens veranderen.

Ik vroeg bij mijn energieleverancier informatie aan over zonnepanelen en ontving een kleurig boekje met een dansend gezin op de kaft. ‘Zonne-energie, gratis en schoon’, riep het me tegemoet. Nu heb ik een dak op het zuiden, dus niets leek de vooruitgang in de weg te staan. Ik stuurde het formulier ingevuld retour. Enkele weken later belde een vertegenwoordiger me op en vertelde dat de subsidieregeling gestopt was. Oh. Nou ja, zoveel haast had ik niet, dus ik verzocht hem mijn aanvraag maar even terzijde te leggen voor een nieuwe gelegenheid. Ik kende uit verhalen het ga-stop-karakter van de duurzame energieregelingen. En inderdaad, een kleine maand later belde de man weer. De subsidiekraan druppelde weer even. Er kon dus een afspraak worden gemaakt.

Ongeduldig en met een kan verse koffie ontving ik de energieconsulent. De man maakte een wat matte indruk van ‘het wordt toch niks’. Maar ik had er nog steeds zin in. Eerst maar eens de meterkast bekijken. Ach jee. Die zat helemaal vol. Geen plek vrij voor een extra meter voor de geleverde stroom. Wist ik trouwens dat ik die nieuwe stroommeter zelf moest betalen? Dat wist ik niet, maar ik liet me niet ontmoedigen. Het huis door naar boven. Eenmaal op zolder vroeg hij hoe ik dacht de vingerdikke kabel van het dak naar de meterkast te krijgen. Wist ik veel, ik dacht dat dat hun vak was. Zuchtend ging de consulent weer naar beneden en dronk zijn koffie op. Hij had gelijk gekregen; het werd inderdaad niks die dag.

Misschien was een zonneboiler een beter idee, opperde hij na zijn bakkie. Die paste wel op het platte dak van de bijkeuken. Met zonnewarmte kon dan het water voorverwarmd worden voordat het de combiketel in ging. Daar was weinig installatie voor nodig en het zou flink schelen in de kosten voor warm water. Nu wordt er hier nogal veel gedoucht, dus dat zou voordelig kunnen uitpakken.

Gisteren ontving ik de offerte: een kleine drieduizend euro. Volgens het (optimistische) grafiekje in de folder bespaart de installatie me ongeveer honderd euro gas per jaar. Het duurt dus dertig jaar voordat de kosten eruit zijn. Dertig jaar! Dat maak ik niet meer mee, en ik ben bang de installatie ook niet. Met subsidie duurt het zeven jaar minder voordat ik uit de kosten ben. Ik vrees dat dit ook niks wordt.

Tsja, zei de consulent, vroeger ging het een stuk eenvoudiger met die zonnepanelen. Toen had je geen extra meter en geen leidingen door het huis. Je monteerde gewoon een stekker aan de installatie en stak die in een stopcontact. Als de zon scheen, zag je de stroommeter terugdraaien. Dat kan natuurlijk nog steeds, maar, zei hij, u heeft het niet van mij. Tuurlijk niet. En ik vertel het ook niet verder.

copyright © Het Inzicht / Jos Wassink, 2008

VROM.nl, 2008-08

De stemming komt er lekker in. Het ene na het andere boek over de Apocalyps verschijnt, en laatst begon de krant ook al over het einde der tijden. In 2012 om precies te zijn.

Hoewel culturele zwartgalligheid nooit helemaal is weggeweest – in 1982 zong Doe Maar ‘Totdat de bom valt’ – is er de laatste tijd een duidelijke opleving, of moet je zeggen: een neergang. Ik heb de indruk dat de Amerikaanse evolutionair bioloog en schrijver Jared Diamond in 2005 de trend heeft gezet met zijn boek ‘Collapse’. Het beschrijft de teloorgang van ondermeer het Paaseiland, de Maya’s en de Inuït. Hij analyseert de achterliggende oorzaken en komt tot vijf hoofdthema’s: uitputting van het milieu; klimaatverandering; oorlogen; veranderende handelsbetrekkingen en maatschappelijke respons. Een uitgebreide bespreking valt hier buiten het genre, maar de teneur is deze: geconfronteerd met veranderingen, zijn mensen geneigd de kop in het zand te steken en te volharden in hun gewoonten in de hoop dat alles wel weer goed komt. Daarmee verergeren ze doorgaans de situatie met ineenstorting als resultaat.

Ondergang als gevolg van een oliecrisis is het onderwerp in de boeken The Party’s Over en Power Down van Richard Heinberg. Hij is niet de enige die een olietekort vreest. Titels als Beyond Oil, A Crude Awakening; The End of Oil en The Coming Economic Collapse wijzen op een trend in het ondergangsproza, vooral in Amerika. Heinberg probeert zich voor te stellen hoe de wereld eruit ziet zonder olie. Wie er in Amerika het minste last van zullen hebben, zijn volgens Heinberg de Amish. Dat is een streng-protestantse geloofsgemeenschap in Noord-Amerika die qua kleding en techniek in de eerste helft van de 19e eeuw is blijven hangen. Amish rijden met paard-en-wagen en wijzen radio, televisie en andere media af. Way-to-go, volgens Heinberg die zijn lezers aanraadt om zelfvoorzienend te worden in een afgelegen hut en om munitie in te slaan tegen dolende bendes. Het pacifisme van de Amish spreekt hem kennelijk minder aan dan hun onafhankelijkheid.

In Nederland ligt sinds kort ‘Exit Mundi’ in de winkel waarin wetenschapsjournalist Maarten Keulemans op opgewekte toon ‘de vijftig beste scenario’s’ voor de ondergang bespreekt. En het Magazine van de Volkskrant zette de ondergang van de wereld op de agenda voor 2012, omdat een teruggevonden kalender van de Maya’s niet verder liep. Helaas kwam hun rampjaar al in 1642 (Columbus ontdekt Amerika) en kunnen ze ons niet meer uitleggen waarom ze er kort na 2000 een punt achter hebben gezet.

Mijn persoonlijke favoriet in apocalyptische boeken is ‘The Upside from Down’ van de Canadese schrijver Thomas Homer-Dixon. Dat onze neo-kapitalistische samenleving zal stranden, leidt volgens hem geen twijfel. Maar een break down van het systeem betekent niet de totale ondergang. Een ondergang kan impulsen opleveren voor vernieuwing en verbetering, omdat het landschap van gevestigde belangen veranderd is. De vorming van een Europese Unie na twee wereldoorlogen is misschien een aardig voorbeeld.

copyright © Het Inzicht / Jos Wassink, 2008

VROM.nl, 2008-07

De onheilstijdingen zijn de laatste dagen niet van de lucht. De transportsector dreigt met acties, Franse vissers scheppen de vriezers leeg in de HyperMarché en de radio spreekt al over een ontwrichting van de economie. Hier en daar duikt zelfs het woord crisis op. De olieprijs schommelt rond de 140 dollar, maar vooraanstaande banken houden 200 dollar of meer per vat voor mogelijk. En langzaam dringt het door: de tijd van goedkope olie, en meer in het algemeen goedkope energie, is voorbij. Al sinds 2005 strompelt de olie’productie’ achter het verbruik aan, maar weet die niet meer in te halen.

Toch heeft dure olie ook gunstige gevolgen. Allereerst spint de overheid er goud garen bij, omdat de gasprijs gekoppeld is aan de olieprijs. Dat betekent forse extra aardgasbaten, die -in praktijk voor een gedeelte- besteed kunnen worden aan onderzoek, ontwikkeling en stimulering van duurzame energie en energiebesparingsmaatregelen.

De vermaledijde SUV’s of sporttrekkers raken uit de gratie, althans in Amerika waar door de lagere belasting de stijgende olieprijs directer merkbaar is aan de pomp – net als je zwangerschap eerder opmerkt bij een spichtig meisje dan bij een dikke dame in een bontjas. Ford raakt zijn SUV’s en vrachtwagens niet meer kwijt en besloot de productie met een vijfde terug te brengen. Dus, als u altijd al een Hummer had willen kopen … dit is het moment.

Mensen gaan minder en zuiniger rijden. In Australië, zo meldt de ABC op zijn site, is in de maand mei 28 procent minder olie geïmporteerd dan in het voorgaande jaar. Mensen laten vaker de auto staan en nemen bus of trein. Als dat in Nederland ook gebeurt, keert dat de huidige trend van ieder jaar weer 5 tot 10 procent meer filedruk erbij. Nog even en het fileprobleem lost vanzelf op. Het rekeningrijden kan worden opgeheven omdat de wegenbelasting toch meer opbrengt.

Luchtvaartmaatschappijen zien zich gedwongen hun vloot te saneren. Oude toestellen zijn lawaaieriger en meer verkwistend dan nieuwe, die onder de druk van sterk stijgende kerosineprijzen in het voordeel zijn. Analisten verwachten dat er ook vluchten geschrapt gaan worden, zodat de luchtvaartsector alsnog zijn bijdrage gaat leveren aan de CO₂-reductie.

Vissers zijn boos omdat ze meer aan diesel kwijt zijn dan ze nog aan vis kunnen binnenhalen. Met name de trawlervisserij heeft het zwaar. Sommige vissers gaan over op andere prooi (pijlinktvis), anderen op alternatieve methoden (staande netten). Het gevolg is wel dat de druk op schol, tong en kabeljauw in de Noordzee afneemt, en wie weet kunnen ze zich een beetje herstellen.

Ik zou nog willen schrijven over de plotselinge populariteit van de elektrofiets en de toename van groene investeringen. Helaas, de ruimte ontbreekt. Daarom de moraal: een hoge olieprijs is pijnlijk, maar hij creëert ook nieuwe kansen. Bovendien bereikt een snel ratelende pomp iets wat geen klimaatbeleid ooit gelukt is: een energiebewuste burger.

copyright © Het Inzicht / Jos Wassink, 2008