De ondergang

VROM.nl, 2008-08

De stemming komt er lekker in. Het ene na het andere boek over de Apocalyps verschijnt, en laatst begon de krant ook al over het einde der tijden. In 2012 om precies te zijn.

Hoewel culturele zwartgalligheid nooit helemaal is weggeweest – in 1982 zong Doe Maar ‘Totdat de bom valt’ – is er de laatste tijd een duidelijke opleving, of moet je zeggen: een neergang. Ik heb de indruk dat de Amerikaanse evolutionair bioloog en schrijver Jared Diamond in 2005 de trend heeft gezet met zijn boek ‘Collapse’. Het beschrijft de teloorgang van ondermeer het Paaseiland, de Maya’s en de Inuït. Hij analyseert de achterliggende oorzaken en komt tot vijf hoofdthema’s: uitputting van het milieu; klimaatverandering; oorlogen; veranderende handelsbetrekkingen en maatschappelijke respons. Een uitgebreide bespreking valt hier buiten het genre, maar de teneur is deze: geconfronteerd met veranderingen, zijn mensen geneigd de kop in het zand te steken en te volharden in hun gewoonten in de hoop dat alles wel weer goed komt. Daarmee verergeren ze doorgaans de situatie met ineenstorting als resultaat.

Ondergang als gevolg van een oliecrisis is het onderwerp in de boeken The Party’s Over en Power Down van Richard Heinberg. Hij is niet de enige die een olietekort vreest. Titels als Beyond Oil, A Crude Awakening; The End of Oil en The Coming Economic Collapse wijzen op een trend in het ondergangsproza, vooral in Amerika. Heinberg probeert zich voor te stellen hoe de wereld eruit ziet zonder olie. Wie er in Amerika het minste last van zullen hebben, zijn volgens Heinberg de Amish. Dat is een streng-protestantse geloofsgemeenschap in Noord-Amerika die qua kleding en techniek in de eerste helft van de 19e eeuw is blijven hangen. Amish rijden met paard-en-wagen en wijzen radio, televisie en andere media af. Way-to-go, volgens Heinberg die zijn lezers aanraadt om zelfvoorzienend te worden in een afgelegen hut en om munitie in te slaan tegen dolende bendes. Het pacifisme van de Amish spreekt hem kennelijk minder aan dan hun onafhankelijkheid.

In Nederland ligt sinds kort ‘Exit Mundi’ in de winkel waarin wetenschapsjournalist Maarten Keulemans op opgewekte toon ‘de vijftig beste scenario’s’ voor de ondergang bespreekt. En het Magazine van de Volkskrant zette de ondergang van de wereld op de agenda voor 2012, omdat een teruggevonden kalender van de Maya’s niet verder liep. Helaas kwam hun rampjaar al in 1642 (Columbus ontdekt Amerika) en kunnen ze ons niet meer uitleggen waarom ze er kort na 2000 een punt achter hebben gezet.

Mijn persoonlijke favoriet in apocalyptische boeken is ‘The Upside from Down’ van de Canadese schrijver Thomas Homer-Dixon. Dat onze neo-kapitalistische samenleving zal stranden, leidt volgens hem geen twijfel. Maar een break down van het systeem betekent niet de totale ondergang. Een ondergang kan impulsen opleveren voor vernieuwing en verbetering, omdat het landschap van gevestigde belangen veranderd is. De vorming van een Europese Unie na twee wereldoorlogen is misschien een aardig voorbeeld.

copyright © Het Inzicht / Jos Wassink, 2008