Marktfalen

VROM.nl, 2008-10

Het was een ontluisterend gezicht, die foto van Alan Greenspan voor de Congrescommissie. Hij moest maar eens uitleggen hoe het zover had kunnen komen met de kredietcrisis. Decennia lang was hij de machtigste man van de wereldeconomie, van wie één pennestreek de Dow Jones kon doen opveren. Nu zat er een gebroken kleine man. Zijn geloof in het zelfherstellende vermogen van de markt was gebroken. Daar was hij diep bedroefd over, zei hij. En hij schakelde zijn hoortoestel uit.

In mijn verbeelding zie ik oud-minister Maria van der Hoeven omstreeks 2023 voor een parlementaire enquêtecommissie staan. Die zal willen weten waarom de klimaatdoelstellingen van 2020 niet gehaald zijn. Van der Hoeven zal wat rommelen in haar papieren en de commissie vertellen dat energiemaatschappijen haar hebben toegezegd de kolencentrales van CO2-afvang en -opslag te voorzien. Het zouden de schoonste centrales ter wereld worden. Maar ja, dat is er nooit van gekomen. Maar, vraagt een vasthoudend Kamerlid, waarom heeft de uiterst efficiënte warmtekrachtkoppeling niet meer kans gekregen? Tsja, zal ze zeggen, de kolenstroom was zo goedkoop, daar kon geen tuinder tegenop.

Stroomvoorziening, zo schrijft Hans Rödel in zijn proefschrift aan de TU Delft, is een delicate balans tussen prijs, milieu en voorzieningszekerheid. In zijn dissertatie rekent hij verschillende scenario’s door. Hij komt tot de conclusie dat de klimaatdoelstellingen van het kabinet niet gehaald worden met de stroomprijs als belangrijkste criterium. Het lukt alleen als nù de juiste keuzes gemaakt worden om de energievoorziening te verduurzamen. Keuzes die gevolgen hebben voor de komende 35 jaar, aldus Rödel. Maar het kabinet laat de realisering van de klimaatdoelstellingen aan het bedrijfsleven over.

Ruim twintig jaar geleden deed de overheid iets soortgelijks. De eerste windmolens waren toen op boerenerven verschenen en de overheid droeg de verantwoordelijkheid voor het invoegen van de groene stroom over aan de elektriciteitsbedrijven. Die hadden helemaal geen trek in kleine onafhankelijke concurrenten en hielden de boot gewoon af. Het betekende het einde voor de Nederlandse windmolenbouwers terwijl er in Denemarken een hele nieuwe industrietak uit voortkwam.

Conservatieve grote bedrijven zijn niet de juiste partij om veranderingen door te voeren. Toen niet, nu niet en nooit niet. Verandering komt van onder. Grote bedrijven gaan alleen mee als ze gedwongen worden. Duitsland laat zien hoe. Groene stroom, waarvoor een vaste prijs betaald wordt, krijgt voorrang op de energiemarkt. De subsidie voor wind-, biomassa- of zonnestroom wordt niet door de overheid betaald, maar uit een opslag op de algemene stroomprijs. Het kan dus wel.

Even terug naar 2023. Van der Hoeven stopt haar papieren weg en doet haar leesbril af. “Nog één ding”, zegt ze. En ze klinkt weer als de onderwijzeres die ze ooit was. “U moet goed beseffen dat er toen nog helemaal geen Ministerie voor Energie was. Ik was alleen verantwoordelijk voor de economische zaken. En de economie toen, dat was gewoon de vrije markt.”

copyright © Het Inzicht / Jos Wassink, 2008