Trouw, 15 maart 2005

Hoe energiebesparing een vies woord werd.

In de discussie over de uitstoot van CO2 hoor je het woord ‘energiebesparing’ niet meer. Er rust een taboe op sinds de hoogste wijsheid in het land consumptie is.

Toine Cooijmans heeft gelijk als hij constateert dat de consument verslaafd is aan energie (Trouw, 9 maart). De consument kan niet zonder, hij wil steeds meer en bij onthouding volgt ontregeling.

Alle klassieke symptomen kloppen. Maar aansporingen tot onthouding helpen niet zolang ÔbezuinigenÕ en ÔbesparenÕ vieze woorden zijn. Het probleem is dat milieu geen plaats heeft binnen de economie.

Onlangs bezocht ik de conferentie Klimaat & Ruimte in Zeist. Ambtenaren, activitisten en consultants bespraken er de ruimtelijke consequenties van de klimaatverandering in Nederland. Voorkomen kan niet meer, we moeten er maar het beste van maken, was de insteek. Opvallend genoeg werd het woord ÔenergiebesparingÕ angstwekkend gemeden, hoewel dat toch een voor de hand liggende methode is om de CO2-uitstoot te beperken.

ÔEnergiebesparingÕ heeft, denk ik, teveel associaties met de zeventiger jaren. Het ruikt naar een muffe historische mislukking. Het woord doet teveel denken aan de oliecrisis en de doemsberichten van de Club van Rome, die nooit bewaarheid werden.

Wel werden er in Zeist nieuwe termen gelanceerd, die overigens hetzelfde betekenen. Energiebesparing wordt nu aangeduid met de anglicismen Ôenergie efficiencyÕ en ÔmitigatieÕ. De eerste term verlegt de verantwoordelijkheid voor vermindering van energiegebruik van de gebruiker naar het apparaat. De tweede term komt van het engelse werkwoord Ôto mitigateÕ wat matiging betekent. De versluiering van de termen is kenmerkend voor de huiver de consument op te roepen tot mindering.

Besparen en bezuinigen staan namelijk haaks op de consumptieverhoging waartoe we van alle kanten worden aangespoord. Reclame op radio, televisie en op straat biedt aantrekkelijke leningen aan en spullen en diensten die je ermee kunt verwerven. Toe, leen eens wat, niet oppotten dat geld, laat het maar rollen. Dat zal de economie goed doen. De dwangmatige economische groei is moeilijk onder ŽŽn pet te brengen met besparing.

Ik vermoed dat het energieverbruik pas daalt als het milieu een serieuze economische factor wordt, bijvoorbeeld door een koolstofheffing. Vrolijk wordt dat niet. Cooijmans verwacht verdubbeling van brandstofprijzen en onbetaalbare vliegreizen. Dat klinkt ver weg, maar het begin is er al. Begin dit jaar is namelijk binnen de Europese Unie het handelssysteem in emissies van start gegaan. De CO2-uitstoot van energievretende industrie‘n (cement, papier, metaal, glas en elektriciteit) is voortaan aan maxima gebonden. Minder opvallende takken van industrie zijn vooralsnog buiten schot gebleven evenals het wegverkeer en de huishoudens. Maar de eerste stap is gezet om de verslaafde met de kosten van zijn verslingering te confronteren. Wel is het de vraag of dat voldoende is om af te kicken.

copyright © Het Inzicht / Jos Wassink, 2005

VROM.nl, februari 2005

Chinese Kool

De Chinese havenstad Shanghai is een stad die net als New York nooit slaapt en waar onophoudelijk gebouwd wordt. Wild vormgegeven wolkenkrabbers steken elkaar dicht opeengepakt naar de kroon. Voor de twintig miljoen inwoners die uit alle werelddelen afkomstig zijn, is het leven hier hectisch maar veelbelovend. In deze mondaine etalage presenteert het nieuwe China zich aan de wereld met veel glas en staal, onophoudelijke verkeersstromen en façades van licht. Dus brandt het licht hier altijd.
Maar soms ook niet. Dan is er een stroomstoring, omdat de centrales de vraag niet kunnen bolwerken. Vooral de zomers zijn berucht. De airconditioner heeft grootschalig zijn intrede gedaan en dat is niet onopgemerkt gebleven. Zo moest afgelopen zomer de Colafabriek in Hangzhou twee dagen per week dicht omdat de elektriciteitscentrales het niet meer aankonden.
Shanghai alleen al legt beslag op vier centrales. Die bevinden zich ruim honderd kilometer verderop in het achterland.
Daar is van de glanzende etalage weinig meer over. In lompen gehulde mannen lossen treinladingen kolen op het terrein van de centrale. De schoorstenen op de achtergrond braken zwarte rook en zwaveldampen uit. Zure regen, bij ons al bijna nostalgie, is hier een berucht verschijnsel. De zware luchtverontreiniging is ook de reden dat de centrales ver uit de buurt van de steden worden gebouwd.
Ondanks de evidente milieubezwaren blijven in China toch kolen de dienst uitmaken. Volgens het Chinese energie-ontwikkelingsplan komt in de komende decennia driekwart van de elektriciteit uit kolencentrales en een kwart uit stuwdammen. Kernenergie en windmolens spelen nauwelijks een rol.
Zo staan er voor komend jaar maar liefst 144 nieuwe kolencentrales op het programma. Dat betekent elke week drie nieuwe kolencentrales erbij, die dan gemiddeld vijftig jaar blijven stoken. China kan niet wachten op betere opties want de beruchte stroomstoringen vormen een bedreiging voor de felbegeerde economische ‘boom’.
China heeft dan ook weinig belangstelling voor klimaatafspraken na 2012, wanneer het Kyoto-protocol zijn werking verliest. Staatssecretaris Van Geel had daar afgelopen december namens Europa in Buenos Aires graag afspraken over gemaakt. Maar de dappere pogingen stuitten op onwil van Amerika, China, India en enkele OPEC-landen. Die landen vrezen dat milieu-afspraken hun economie zullen schaden en kiezen nu kolen voor hun geld.
China heeft daar overigens wel goede redenen voor. Natuurlijk is gas een stuk schoner, maar de olie- en gasprijzen zijn enorm gestegen. Bovendien maakt de politieke onrust in het Midden-Oosten de aanvoer onzeker. Kolen zijn daarentegen niet alleen goedkoop, maar in China zelf ook ruim voorhanden. Zo bekeken zijn kolen een zekere en goedkope bron van energie voor de komende halve eeuw.
Volgens de Amerikaan Robert McIlvaine die de bouw van kolencentrales bijhoudt, volgen veel landen de Chinese logica en plannen ook zij nieuwe kolencentrales. Hij noemt Maleisië, Japan, Indonesië en dichterbij ook Turkije en Duitsland (acht nieuwe kolencentrales voor zesduizend Megawatt).
Dat is slecht nieuws voor ‘Kyoto’. Het blad Christian Science Monitor (rare naam, goede krant) uit Boston rekende uit dat de 850 nieuw geplande kolencentrales in 2012 wereldwijd vijf keer meer CO2 de lucht inpompen dan het Kyoto-protocol hoopt te verminderen. Met andere woorden: Kyoto verzuipt in de kolendamp.
De CS monitor haalt de Schotse China-deskundige Philips Andrews-Speed (Universiteit van Dundee) aan, die het Chinese pragmatisme kernachtig samenvat: “Optimisten dachten dat de wereld zou overstappen op gas. Maar als je geen gas hebt, kies je kolen. In China en andere landen winnen de prijs en de zekerheid van kolen het met afstand van de wens om schoon te willen zijn.”

copyright © Het Inzicht / Jos Wassink, 2004