Na-apen

Na-apen
VPRO Noorderlicht / 24 min / 15-11-2001
Hoe leren we eigenlijk? De psychologie heeft zich lang blindgestaard op conditionering door beloning en straf. Maar volgens etholoog Frans de Waal is er iets anders aan de hand. In z’n boek ‘The Ape and the Sushimaster’ laat hij zien dat bij apen het meeste leren plaatsvindt door sociaal gedreven imitatie. Hij vermoedt dat dit sociale leren ook bij mensen een grote rol speelt en veel belangrijker is dan de uitputtend bestudeerde conditionering.

VPRO NOORDERLICHT – TRANSCRIPT
AFL. ‘Na-apen’
UITZENDING 15 NOVEMBER 2001
DOOR JOS WASSINK

00:00 LEADER NOORDERLICHT 2001

00:20 SUSHI-CHEF AAN HET WERK IN JAPANS RESTAURANT NAKATO
EEN LEERLING KIJKT TOE

00:29 OFF-TEKST FRANS DE WAAL:
De sushimeester vergelijking komt er vandaan dat de sushimeester heeft meestal een leerling. De leerling wordt niet actief onderwezen, wordt ook niet beloond en gestraft. Het enige dat de leerling doet is rond de sushimeester hangen en de hele dag waarnemen en na drie jaar kan-ie sushi maken.
En we denken dat heel veel van de culturele overdracht bij apen op dezelfde manier gebeurt. Zonder actief onderwijs en zonder actief beloning en straf.

SUSHIMASTER LEGT CITROENPARTJES OP DE SUSHI’S

SCHNITT NAAR:

CHIMPANSEE OP PAAL
KLAPT IN HANDEN EN TREKT BEKKEN IN DE LENS

00:50 TITEL: NA-APEN

PAN IN OBSERVATIEKANTOORTJE VANAF APENKOOI NAAR
FRANS DE WAAL ACHTER COMPUTER.

01:01 COMMENTAAR:
Hoe leren we eigenlijk? De psychologie heeft zich lang blindgestaard op conditionering door beloning en straf. Maar volgens etholoog Frans de Waal is er iets anders aan de hand.

01:13 PROF. FRANS DE WAAL, ETHOLOOG
EMORY UNIVERSITY ATLANTA
Wat het onderzoek aan diercultuur heeft opgebracht is de vraag van hoe worden zaken overgedragen en dat is in feite een heel gecompliceerde vraag gebleken. Het is niet gewoon imitatie, want imitatie is in feite helemaal niet gewoon en is helemaal niet eenvoudig. Dus er zijn allerlei processen gaande in de overdracht. Bij menselijke cultuur hebben we er nauwelijks kennis van en ik denk dat de theoretische ontwikkeling die op ‘t ogenblik plaatsvinden in de studie naar diercultuur hele grote implicaties gaan hebben voor hoe we naar menselijke cultuur gaan kijken.

GROTE DRUKTE IN APENKOOI
FRANS DE WAAL OP TOREN MET MELOENEN

01:44 COMMENTAAR:
Twintig jaar geleden vertrok Frans de Waal naar Amerika, waar hij een unieke positie bekleedt. Zijn werk met apen valt hier namelijk onder de faculteit psychologie.

FRANS DE WAAL:
Komt-ie.

GOOIT MELOEN NAAR BENEDEN, APEN GAAN ERMEE AAN DE HAAL

PROF. FRANS DE WAAL:
Nou gaat ze toe naar die tweede man. En de man rechts is haar zoon, da’s de alfaman. Dus je hebt drie volwassen kerels nu rond haar zitten. Ja, ‘t is een beetje moeilijk te zien wat daar gaande is. Ze krijst nou tegen haar zoon. En d’r zoon, zie je, haar zoon heeft een temper tantrum, hij is de alfaman van de groep. Hij kreeg van z’n moeder geen voer en is nu aan het krijsen, want z’n moeder gaf hem geen voer. En hij is de baas van de groep. Da’s prachtig, typisch chimp. Dat kan alleen bij chimps, dat soort dingen.
Er is bijna geen andere soort dan de mens waar individuen die hoogstaande positie hebben niet altijd alles krijgen wat ze willen.

Dit is allemaal puur frustratie omdat-ie niet veel te eten heeft gekregen. Die anderen staan op en gaan weg van hem. Daar komt-ie.

BOEM! tegen de schutting

03:25 IN OBSERVATIEKANTOOR.
FRANS DE WAAL KIJKT MET FOTOCAMERA IN DE KOOI

PROF. FRANS DE WAAL:
Ik zoek meestal sociale situaties want er zijn een heleboel fotografen in de wereld, professionele fotografen die prachtige portretten van apen genomen hebben, prachtige apen in bomen, dat soort dingen, maar ze hebben bijna nooit gedrag, interessant gedrag.

HIJ TOONT FOTO’S UIT ZIJN BOEK ‘GOOD NATURED’

Dit is een mooie foto, dit is een mooi moment. Dit is een kus. Om zo’n foto te schieten heb je in feite maar eentiende van een seconde om te te krijgen, want dat moment is maar heel kort.
En dus je mot het aan zien komen, je moet haar zien naderen, je moet weten wat ze van plan is om te doen, je moet klaarstaan en daarom zeg ik het is net als sportfotografie, je moet precies klaarstaan op het juiste moment en dan schiet je.
Dit ook, dit zijn twee chimpansees Nicky en Jeroen die samen verenigd zijn tegen de vijand. Ook dit soort foto een typische situatie, maar heel kort aanwezig. Als je zoiets niet aan ziet komen, dan heb je het al gemist in feite.

PAN OVER APENTERREIN BURGERS DIERENPARK, ARNHEM
UIT ‘CHIMPS ONDER ELKAAR’ VAN BERT HAANSTRA

04:23 COMMENTAAR:
Frans de Waal begon zijn loopbaan in Burgers Dierenpark in Arnhem. Naar aanleiding van het boek Chimpanseepolitiek dat hij daarover schreef maakte de filmer Bert Haanstra de film “Chimps onder elkaar”. Hierin toonde Haanstra chimpansees als denkende wezens.

PROF. FRANS DE WAAL:
Niet alleen filmt-ie een bepaalde korte gebeurtenis maar hij wil filmen wat dan daarna gebeurt en wat daaruit voortvloeit. En dus dan krijg je een opvolging en dat zie je ook in de manier waarop hij The Family of Chimps in Arnhem heeft gedaan, waarin hij sequenties van gedrag volgt. En soms hele lange, zoals bijvoorbeeld Wouter die in de boom probeert te komen met een boomstronk, dat blijft-ie volgen totdat het uiteindelijk geslaagd is. In plaats van een klein stukje te filmen en dan weer wat anders, houdt-ie z’n oog d’rop.

05:15 FRAGMENT WOUTERS EERSTE POGING
UIT ‘CHIMPS ONDER ELKAAR’ VAN BERT HAANSTRA (1984)

HAANSTRA:
Wouter heeft plotseling bijzondere belangstelling voor losliggende boomstammen en -stronken.
Daar wil-ie kennelijk ergens mee naar toe.
Terwijl Tarzan op zijn manier iets aan het schrikdraad doet,
zoekt Wouter een stam die hij kan vervoeren.
En nu schat Wouter de afstand die hij van de boom vandaan moet blijven als hij ‘m rechtop zet
Tot hier dan.
Daar moet-ie naartoe springen.
Zal-ie het wagen?
Hij twijfelt.
En terecht.

06:17 PROF. FRANS DE WAAL:
Chimpansees zijn langzame dieren. Ze zijn een beetje zoals mensen. Mensen zijn eigenlijk heel langzaam vergeleken bij de meeste kleine apensoorten waar ik mee werk. Dus een chimpansee doet iets, denkt er een tijdje over na en dan vijf minuten later dan komt de opvolging d’r van.

VIDEOMONITOR TOONT BONOBO SEX
REGISTRATIE DOOR FRANS DE WAAL
IN DIERENTUIN VAN SAN DIEGO
EERSTE SCENE: PARING VOOR VOEDSEL

06:34 PROF. FRANS DE WAAL:
Hier heb je een scene, een vrouw benadert een man die voer heeft. Die man houdt het voer buiten haar bereik, nodigt haar uit sexueel. Ze hebben een paring en tijdens de paring zul je zien dat zij het voer oppikt. Dat is dus een sex-voor-voedsel transactie, typisch voor de bonobo. Kijk daar heeft ze het voer. Dus de sex wordt door vrouwen gebruikt soms om voer te krijgen van mannen. Een niet-ongebruikelijke regeling bij de mens ook.
Nou heeft ze al het voer.
Dit is kussen. De bonobo is de enige mensaap die voor zover ik weet tongkussen heeft. Heel diep kussen, Hollywood-achtig kussen hier.
Nou hier gaat een man weg terwijl twee vrouwen achterblijven. Het zijn bonobo’s in San Diego weer. Ze kijken over hun schouder en ze gaan snel wat heet GG-rubbing, genitaal wrijven heet het. Het is een typisch vrouwelijk gedrag en het is een heel politiek gedrag want het is de manier waarop vrouwen banden vormen en in feite politieke macht veroveren.

07:54 PROF. FRANS DE WAAL:
Bonobo-sex was interessant in cultureel verband want de Engelsen en Amerikanen hadden heel veel moeite met sex en hebben nog steeds heel veel moeite met sex natuurlijk.
Ik weet dat Amerikaanse en Engelse onderzoekers wisten dat er zoveel sex gaande was onder de bonobo’s, maar daar schreven ze nooit over en daar spraken ze bijna nooit over. En dus de BBC is begin negentiger jaren naar de Kongo gegaan om bonobo’s te filmen. En ieder keer wanneer er iets sexueels gebeurde, zette ze de camera af omdat ze dat eigenlijk niet wilde laten zien aan hun publiek.

AAP OP PAAL VREET POEP

08:30 COMMENTAAR:
Maar niet in alleen in Amerika heeft men problemen met apengedrag. Het idee van een cultuur bij apen dat zo’n vijf jaar geleden geïntroduceerd werd, stuitte in de gehele westerse wereld op weerstand.

PROF. FRANS DE WAAL:
Het westen is schizofreen eigenlijk. Je hebt de Aristotelische traditie waarin de mens en de natuur bij elkaar horen, Darwin valt duidelijk in die traditie, de hele biologie tegenwoordig valt in die traditie. Er is een zekere eenheid tussen mens en natuur en dier enzovoorts. Dan heb je de religieuze traditie die uiteindelijk in de filosofie is terechtgekomen en de filosofie is uiteindelijk in de sociale wetenschappen terechtgekomen, die een scheiding stelt en allerlei dualismes stelt tussen de geest en het lichaam, tussen de mens en het dier, tussen cultuur en natuur. Het is een traditie die heel erg houdt van dichotomieën en in feite natuurlijk als bioloog zou ik zeggen: dat is een foute traditie. Dat is een traditie die onderscheidingen aanbrengt die in feite fictief zijn.
De Oosterse traditie is volslagen anders. Volgens de Oosterse traditie kan de ziel verhuizen van mij naar een aap en van een aap naar God en van God naar een kat. Dus het is niet verbazingwekkend dat uiteindelijk het concept van cultuur bij dieren niet uit het westen is gekomen maar uit het oosten is gekomen.

09:49 REIS-VIDEO FRANS DE WAAL
JAPAN 1998

09:54 COMMENTAAR:
In 1998 reisde Frans de Waal naar China en Japan. Hier ging hij op zoek naar de oorsprong van het idee van cultuur bij dieren.

PROF. FRANS DE WAAL:
Het bevestigde wat ik al vermoedde, is dat het een echt groot cultureel verschil verschil is tussen de Japanners en het Westen en dat de Japanners vanaf het begin geen enkel probleem hadden met het idee dat dieren cultuur konden hebben en ook zoals ze geen enkel probleem hebben gehad met het Darwinisme.
dus het idee dat wij uit dieren voortkomen was absoluut niet controversieel daar. Dus dat hele dualisme dat wij kennen in het Westen is eigenlijk gewoon afwezig daar.

10:28 COMMENTAAR FRANS DE WAAL BIJ REISVIDEO:

They make noise with stones. They rub them together or they rub them on some surface. No function except that one day they may invent fire this way. So it’s a functionless behaviour that is unique for this group and transmitted in this group. It’s a cultural characteristic of this particular group.

FOTO’S STRAND KOSHIMA

10:56 COMMENTAAR:
In het uiterste zuiden van Japan ligt het eiland Koshima. Voor Frans de Waal een bijzondere plek omdat hier vijftig jaar geleden het eerste voorbeeld van diercultuur werd ontdekt.

FOTO’S AARDAPPELWASSENDE MAKAKEN, KOSHIMA

PROF. FRANS DE WAAL:
Het aardappelwassen op Koshima is een gewoonte die de inheemse makaken daar ontwikkeld hebben, waar een aap een aardappel neemt die vuil is en ‘m naar het water brengt en schoonmaakt en ‘m dan opeet. Op zich is dat gedrag helemaal niet zo bijzonder. Maar wat bijzonder is, is dat toen één ermee begon, toen begon de rest ook ook dat te doen. Er is dus een traditie ontwikkeld in die groep en naderhand heeft hetzelfde individu, Imo heette ze, een jong vrouwtje, heeft datzelfde individu het verplaatst naar de zee zodat ook dat zout erbij te pas kwam en dus de aardappels gezouten werden en ook toen hebben alle anderen dat gevolgd dat voorbeeld.

FOTO NOTENKRAKENDE CHIMPS
van TETSURO MATSUZAWA

11:45 COMMENTAAR:
Later vonden Japanse onderzoekers ook in Afrika een vorm van diercultuur. Aangetrokken door een vreemd geluid, troffen ze daar chimpansees aan die met grote stenen noten kraakten.

PROF. FRANS DE WAAL:
Het notenkraken is veel gecompliceerder dan het aardappelwassen, want aardappel wassen vereist alleen maar dat je een aardappel hebt en ‘m in het water en een beetje wrijven enzovoorts. Het notenkraken vereist twee stenen, een is niet voldoende, anders sla je ‘m gewoon de grond in. Dus het vereist twee elementen en een noot. We ik heb geen noot maar ik heb m’n telefoon hier. Die ga ik dus niet kraken maar dat is in principe hoe het gebeurt. En dan moet je erop slaan. Bij sommige soorten noten die ze gebruiken moeten ze ongeveer dertig keer slaan voordat-ie breekt.
En dus je moet zorgen dat je niet je vingers ertussen krijgt en het moet allemaal gecoördineerd zijn. En als gevolg zijn het eigenlijk alleen maar de chimpansees die zes of zeven jaar oud zijn die dat kunnen en na een heleboel oefenen.

12:44 FRAGMENT ‘BIJ DE BEESTEN AF’, BERT HAANSTRA, 1972
CHIMP VANGT MIEREN MET STOKJE,
JONG KIJKT DE KUNST AF

COMMENTAAR HAANSTRA:
Tot voor kort dachten we dat we de enige waren die gereedschap gebruikten. Maar de chimpansee in het Afrikaanse oerwoud doet het op dezelfde manier. Ook hij maakt gereedschap. En de jongen kijken de kunst af.

OVER ZELFDE BEELD:

PROF. FRANS DE WAAL (OFF):
Het is natuurlijk zo dat de menselijke cultuur op een bepaalde manier begonnen is en is waarschijnlijk zeer eenvoudig begonnen en in dat opzicht is het heel vergelijkbaar met wat we tegenwoordig bij chimpansees zien die bepaalde technnologieen aan elkaar overdragen en dus als je menselijke cultuur wilt begrijpen op een evolutionaire basis moet je gaan kijken naar eenvoudige voorbeelden en voorbeelden in het dierenrijk.

13:29 PAN NAAR VANAF PEACHTREESTREET NAAR HIGH MUSEUM, ATLANTA
FRANS DE WAAL KIJKT NAAR BEZOEKERS IN DE VIDE

PROF. FRANS DE WAAL (OFF):
Mensen als ze aan cultuur denken, denken ze natuurlijk heel vaak aan Beethoven luisteren of naar dit soort musea gaan, maar in feite op straat een kroket eten is ook cultuur. Dus cultuur heeft een aantal aspecten, maar de overdracht van kennis en gewoontes is de grote gemene deler van cultuur en dat komt overal voor.

13:56 LOPEND DOOR ZAAL MET ABSTRACTE KUNST

PROF. FRANS DE WAAL (OFF):
Ik ben gek op bepaalde Nederlandse schilders zoals Vermeer, Jeroen Bosch, ik kom zelf uit Den Bosch.. Ik heb niet zo’n aantrekking tot abstracte kunst, dat doet me heel weinig in feite.
En over het algemeen in kunst vindt in dat ik een vrij ouderwetse smaak heb. Dus alles wat na een bepaalde periode is gekomen daar kijk ik nauwelijks naar.

CLOSE UPS ABSTRACTE SCHILDERIJEN
MUZIEK JAZZREALITIES; CARLA BLEY E.A.

VOOR SCHILDERIJ PHILIP GUSTON, THE PAINTER, 1959

PROF. FRANS DE WAAL:
Ik vind het niet zo bijzonder. Ik heb een veel mooier chimpanseeschilderij. Dit is gemaakt door Congo. Congo was een beroemde chimpansee. Picasso heeft zelfs een Congo gekocht. Een beroemde chimpansee in de vijftiger jaren, die schilderde op de Lodon Zoo. Maar Congo had echt een talent voor kleur en compositie en dus de zelfde visuele effecten die we in veel abstracte westerse kunst tegenwoordig zien.
Congo was de chimpansee van Morris, Desmond Morris, op de dierentuin van Londen en Morris was vanaf het begin… Morris is zelf ook een artiest, is niet alleen bioloog maar ook artiest, heeft heel veel kunst zelf geproduceerd en is heel bekend daarom. En dus Morris heeft vanaf het begin die chimpansee aangemoedigd en het is de meest getalenteerde chimpansee-kunstenaar geworden die er is.

– Maar dan is het behalve talent ook een kwestie van aansporen?

PROF. FRANS DE WAAL:
Maar dat is met mensen toch ook zo? Dat is toch precies hetzelfde? Waarom zouden we bij een chimpansee andere criteria hebben dan bij een mens. Als je een mensenkind hebt die je voortdurend middelen verschaft om zich te uiten en aanmoedigt om zich te uiten dan krijg je ook een ander soort van kunstenaar dan iemand die nooit iets gehad heeft in feite en nooit iets heeft kunnen doen.

VOLG DE WAAL DOOR HIGH MUSEUM

PROF. FRANS DE WAAL:
Ik denk dat er een zekere overschatting plaatsgevonden heeft over hoe menselijke cultuur overgedragen wordt omdat iedereen kijkt naar taal, onderwijs en dat soort zaken.
De essentie van cultuur is dat je iets leert van anderen, iets dat je zelf niet geleerd zou hebben, maar wat je opdoet van anderen en als dat de essentie is dan is cultuur natuurlijk zeer wijd verspreid bij dieren.

16:15 FRAGMENT HAANSTRA’S CHIMPS
WOUTERS TWEEDE POGING

HAANSTRA:
Wouter gaat het opnieuw proberen, nu met een andere boomstronk.
En dan begint weer het vallen, en weer opzetten. Het schatten, draaien, en weer verplaatsen.

SERIE APENPORTRETTEN

16:55 COMMENTAAR:
Apen leren van elkaar. En als het leren van anderen de essentie is van cultuur, dan hebben apen cultuur. Maar hoe precies vindt die overdracht van kennis en gewoonten plaats?

17:07 PROF. FRANS DE WAAL:
Wel er is een zeker conformisme. Ik postuleer een zeker conformisme in cultureel leren in de zin dat het niet gemotiveerd is strikt beloning en straf maar het is gemotiveerd door het willen doen als de anderen. Dus als je de hele dag naast je moeder zit en je moeder zit de hel dag noten te kraken en je krijgt af-en-toe een stuk noot van haar enzovoorts die gekraakt is, dan krijg je een motivatie om te doen zoals zij doet. Op dezelfde manier dat een jonge chimpansee man imiteert een volwassen man die een bluf display maakt of die een sexuele interactie heeft met een vrouw. Dat imiteert-ie allemaal terwijl die nog helemaal geen sexuele interesses heeft, hij kan nog helemaal niet goed bluffen, zeker niet intimideren dus ze imiteren al die elementen op een moment dat ze er nog weinig aan hebben maar ze zijn al bezig om het over te nemen.

17:52 FRAGMENT HAANSTRA’S CHIMPS
WOUTER KLIMT IN BOOM

HAANSTRA:
En dan eindelijk….
En dan willen de anderen ook.
Nu wil Jonas,
maar hij moet Dandy voor laten gaan.
Maar die houdt het al gauw voor gezien.
Dan gorilla maar.
Ook een blaadje?

– Wat betekent dat voor het menselijke leren?

18:57 PROF. FRANS DE WAAL:
Oh ik denk dat menselijke kinderen heel veel overnemen zonder we het weten en in feite doen ze dat natuurlijk, we noemen het peer pressure in het Engels ik weet niet hoe dat in het Nederlandse heet, maar nemen ze van vriendjes allerlei dingen over. Je neemt accenten over. Ik kan me nog herinneren dat ik als kind uit het Zuiden op vakantie ging in het Noorden waar al die Amsterdamse kinderen kwamen met al hun Amsterdamse accenten en als ik terugkwam sprak ik een soort van Amsterdams. En je neemt al die dingen over van elkaar en dat is niet omdat mensen zeggen van dat is mooi dat je dat doet, er is niemand die je op de schouders klopt om dat te doen of je beloningen geeft of weet ik wat maar het is gewoon omdat je erbij wilt horen.

19:33 MET AUTO ONDERWEG NAAR CENTRUM ATLANTA
BEELDEN CAMPUS EMORY UNIVERSITEIT

19:49 COMMENTAAR:
Overdracht van cultuur vindt volgens Frans de Waal dus vooral plaats door conformisme, door de wens erbij te willen horen. Dat staat haaks op de gevestigde inzichten, die uitgaan van het belang van onderwijs.

PROF. FRANS DE WAAL:
Er zijn mensen die geclaimd hebben dat de menselijke cultuur wordt overgedragen door onderwijs, dus actieve instructie, imitatie en taalvermogen komt erbij te pas. Dat zijn claims die gemaakt zijn in verband met menselijke cultuur en er zijn op ‘t ogenblik antropologen die kijkend naar de dierencultuurstudies zeggen van ja maar misschien is het veel meer vegelijkbaar met wat er bij dieren gebeurt. Want er zijn een heleboel culturele overdrachten die plaatsvinden zonder dat er actieve instructie plaatsvindt. Bijvoorbeeld de manier waarop wij ons smaakvermogen ontwikkelen, wat voor voedsel we lekker vinden, wat voor kleuren we mooi vinden, hoe dicht je tegen iemand staat als je ermee praat hoeveel handgebaren je maakt als je spreekt. Al dat soort zaken zijn culturele gewoontes die overgedragen worden, maar niemand vertelt je hoe je het moet doen. Niemand zegt van dit is wat je lekker moet vinden, dit is wat je vies moet vinden. Het is gewoon iets wat je automatisch meekrijgt als je in een bepaalde cultuur opgroeit en in feite misschien 90% van de culturele overdracht van de mens is heel erg vergelijkbaar met wat er bij de dieren gebeurt.

BEELDEN FOODCOURT OP CAMPUS

INGANG PSYCHOLOGY BUILDING

21:06 COMMENTAAR:
Als het sociale leren zo belangrijk is, en als dat ook voor mensen geldt, gaat dat vooral voor de psychologie grote gevolgen hebben.

PROF. FRANS DE WAAL:
Er is in de psychologie een enorme nadruk op beloning-en-straf. Dat is hoe ratten leren en ze denken dat mensen ook zo leren. Dat is allmaal ontdekt in situaties waarin je één individu hebt die moet een taak uitvoeren, zoals ratten die moeten op een pedaaltje drukken, maar in feite heel veel leren vindt plaats in een sociale context. En die hele sociale context is volkomen verwaarloosd in al die experimenten die mensen jarenlang in laboratoria hebben zitten doen. En dus een jonge chimpansee is deel van een hele sociale matrix waar die in thuishoort en waar die ook bij wil horen en dat is waar het leren plaatsvindt. En dus ik vindt dat heel veel van de behaviouristen met hun rattenproeven hebben de boot gemist wat dat betreft, want ze hebben helemaal gefocust op het individuele leren, terwijl het sociaal leren een heel andere dynamiek heeft.

22:01 FRAGMENT HAANSTRA’S CHIMPS
SOCIAAL LEREN KIND BIJ MOEDER

HAANSTRA:
Turnen vlak boven de begane grond is niet gevaarlijk.
Maar boven in de boom is het goed dat moeder toch ‘bij de hand’ is.
Bij een achtervolging houdt moeder die ander gewoon even tegen.
En als die andere handtastelijk wordt STOMP!, grijpt ze hem in z’n kraag.

22:32 PROF. FRANS DE WAAL:
In de psychologie heb je duizend theorietjes, iedereen heeft z’n eigen school en z’n eigen theorietje over van alles. Er is absoluut geen samenhang in die ideeën die bestaan. Terwijl de evolutiegedachte, het idee dat menselijk gedrag een produkt is van menselijke evolutie, niet in alle details want de details kun je variëren, die kunnen cultureel gevarieerd worden enzovoorts, maar in grote lijnen het menselijk gedrag een produkt is van evolutie, heeft een enorm verbindend effect want het brengt een samenhang aan in ons gedrag als geheel omdat het een functionele aanpassing moet zijn tenslotte, maar ook het brengt een verband aan met diergedrag waarover we ook zoveel weten. De evolutiegedachte toegepast op de mens geeft een grote overkoepelende theorie die er in feite helemaal nog niet bestaat.

OBSERVATIEKANTOORTJE BIJ APENKOOI,
FRANS DE WAAL PAKT CAMERA EN KIJKT ERDOOR.

23:25 TERUG IN JAPANS RESTAURANT
LEERLING KIJKT NAAR SUSHIMEESTER

PROF. FRANS DE WAAL (OFF):
Ik denk dat bij de mens heel veel educatie plaatsvindt zonder dat mensen zich daarvan bewust zijn dus dat kinderen heel veel dingen overnemen van volwassenen zonder dat er maar een woord van instructie aan te pas komt.

ZOOM UIT NAAR TOTAAL RESTAURANT,
LEERLING EN MEESTER ACHTER SUSHIBAR

23:39 AFTITELING:

SAMENSTELLING & REGIE
Jos Wassink

CAMERA
Niels van ‘t Hoff

GELUID
Menno Euwe

MONTAGE
Jac Verheul

MIX
Jack Bol

KLEURCORRECTIE
Martin Klein

FOTO’S
Frans de Waal
Tetsuro Matsuzawa

MMV
Restaurant Nakato, Atlanta
High Museum Atlanta
Caroline Scorza, Layla Bellows
Yerkes Primate Center
Lilly Kim, Poul Olson
Uitgeverij Contact
KRO

COMMENTAAR
Tessel Blok

LEADER
Laurens Orij, Bob Stel & Merijn Verhagen

REDACTIE
Rob van Hattum
Maarten Hidskes
Frank Nuijens
Robert Oey
Simon Rozendaal
Karin Schagen
Annemieke Smit
Gertjan Wallinga
Robert Wiering

WEBREDACTIE
Jacqueline de Vree
Marc Koenen

PRODUKTIE
Karin Spiegel
Madeleine Somer

EINDREDACTIE
Hansje van Etten

24:00 EINDE

---

English version—>