Door intelligentie omringd

Delta 30, 11 okt 2007, reportage

Door intelligentie omringd

We staan op de drempel van een informatica-walhalla, waar iedereen het middelpunt vormt van zijn hoogstpersoonlijke netwerk, voortdurend in verbinding met anderen. Het begrip staat modieus bekend als Ambient Intelligence, letterlijk: een intelligente omgeving. Wat is er waar van de hype? Wat is er al? En wat kunnen we nog verwachten?Achterin de taxi kijkt John zijn PDA (personal digital assistant) strak aan. Het apparaatje scant zijn gezicht en floept aan. Gezichtsherkenning gelukt. John schakelt over naar het grotere scherm in de hoofdsteun voor zich en zet de muziek aan. Het netwerk stelt hem voor om de nieuwste uploads aan te schaffen. Terwijl de MP3-speler bijgevuld wordt, ziet John dat er niemand thuis is (Susan is not home. Jack is not home) en checkt vervolgens zijn e-mail. Niks bijzonders. Even nog een filmpje programmeren op de recorder thuis vanavond en dan bellen. ‘Hello Bob, how are you?’ Op het schermpje achter het hoofd van de taxichauffeur verschijnt een fris geschoren Bob. De toekomst is gearriveerd. (Scene uit PNP2008 demofilm ‘Always at Home’ op www.freeband.nl)

“Emile Aarts bedacht rond 2000 het concept ‘Ambient Intelligence’ ,”, herinnert prof. dr. ir. Patrick Dewilde zich. Vlak voor zijn pensioen geldt Dewilde als nestor op het gebied van de intelligente communicatie. Regelmatig breekt er een brede glimlach door onder zijn korte witte baard wanneer hij bedenkt dat de werkelijkheid nog altijd een beetje achterblijft bij de droom van een wereld met probleemloze, alom aanwezige en onbeperkte communicatie zoals die in visionaire boeken beschreven is. Dewilde is meer een realist.

Dezelfde idee – dat computers almaar kleiner en goedkoper zouden worden en overal verspreid zouden raken en dat ze bovendien in continu contact met elkaar zouden staan – is onder verschillende namen bekend geworden. Op de TU sprak men rond 1995 over Ubicom, voor ubiquitous (alomtegenwoordige) communicatie. Het verst terug leidt het spoor naar het wetenschappelijk hoofd van het Xerox Palo Alto Research Center (PARC), Marc Weiser, die in 1991 de term ubiquitous computing lanceerde. Hij zag de computer als wegwerpartikel: “Op de lange termijn zullen PC en werkstations wegkwijnen omdat er overal toegang zal zijn tot informatie: in de muren, op je pols en op weggooicomputers die als kladpapiertjes gebruikt zullen worden.”

Inmiddels hebben de eerste computers van de zogenaamde derde generatie (ingebouwd en in contact met elkaar) hun intree gedaan. Sommige auto’s schudden de bestuurder wakker wanneer diens ogen even dichtvallen. Ook zijn er bewakingscamera’s die pas signaal geven als zich een agressieve confrontatie voordoet.

In het rapport ‘Ambient Intelligence – Toekomst van de zorg of zorg van de toekomst’ signaleert het Rathenau Instituut dat deze derde generatie computers wel eens een grote rol kunnen gaan spelen in de toekomst van de zorg. “Immers,” zo stellen de auteurs, “een slimme omgeving weet niet alleen dat er mensen aanwezig zijn, maar ook wie, en met welke emoties, behoeften en bedoelingen. Dat gebeurt allemaal zonder dat de gebruiker er moeite voor hoeft te doen. Die eigenschappen komen goed van pas om zorgdiensten te automatiseren.” Vandaar dat in de literatuur over Ambient Intelligence zorg en gezondheid vaak als toepassingsgebieden worden aangewezen. Het Rathenau Instituut dringt in haar rapport aan op een debat, omdat de introductie van deze technologie niet aan de markt kan worden overgelaten. De onderzoekers citeren de hoofdredacteur van het filosofisch getinte computerblad Wired, Bill Joy: “We worden in de 21ste eeuw gelanceerd zonder plan, zonder besturing en zonder remmen.” Waarna hij zich afvraagt of we de controle nog kunnen herwinnen.
Boodschap

Dr.Jan Gerrit Schuurman, experimenteel cognitief psycholoog en hoofdauteur van het Rathenau-rapport, en elektrotechnicus dr.ir. Ferial Moelaert-El Hadidy werken beiden bij het Telematica Instituut in Enschede. Ferial Moelaert is als onderzoeker betrokken bij het Europese Cogknow-project, dat geheugensteuntjes probeert te ontwikkelen voor licht demente bejaarden (zie kader). Drie landen doen er aan mee: Ierland, Zweden en Nederland. Afgelopen zomer hebben uit elk van deze landen zes proefpersonen en hun begeleiders kennis gemaakt met de apparatuur: een platte tabletcomputer en een PDA-achtig apparaat. Hoewel de echte proef nog moet beginnen (volgend jaar) en er nog gewerkt wordt aan een rapportage, wil Ferial Moelaert wel vertellen over de eerste kennismaking. Daaruit blijkt dat de visionaire toekomst nog wat banale hobbels te overwinnen heeft. Zo blijkt alleen een boodschap in het display onvoldoende om iemand te helpen herinneren. Daar moet geluid bij, een triller of lichtsignalen. Inschakelen van de stereo met het apparaatje is handig, maar er moet wel meer keuze in zenders mogelijk zijn. Het apparaat geeft alarm bij een open achterdeur. Maar wanneer moet dat precies? In elk geval niet op een zomerse namiddag. Bovendien, misschien moeten er ook wel sensors op de koelkastdeur en op het fornuis (voor als dat blijft branden). De onderzoekers beraden zich nu op de vraag welke opties nuttig zijn voor de gebruikers en welke overbodig.

“Ouderen willen geen zorg, ze willen contact,” zegt Jan Gerrit Schuurman. Dat gaat door simpelweg iemands foto aan te klikken op het apparaat . Veel moeilijker mag het ook niet worden. “Vijf knoppen is te veel. Met een of twee kunnen ze wel overweg.” Simpele bediening vereist slimme technologie. “Het is een paradox,” zegt Schuurman. “Hoe complexer de technologie, hoe eenvoudiger de bediening kan zijn. Een complex apparaat wijst op een beperkte technologie.”
Interpreteren

“Intelligentie is een groot probleem”, beaamt Patrick Dewilde. “We zijn kennelijk niet intelligent genoeg om te weten wat intelligentie eigenlijk is. Echt intelligente systemen zijn nog zeldzaam. Neem een programma als Word. Daarin probeert de ingebouwde intelligentie al sinds tien jaar te interpreteren wat de gebruiker bedoelt. En elke keer wanneer het programma ingrijpt denk je: weg met dat ding! Het is een mooi ideaal, sense and sensibility – de lijfspreuk van Philips-topman Kleisterlee – maar kijk eens naar de knoppen op een afstandsbediening of op een apparaat. Allemaal intelligentieproblemen.”

Natuurlijk zijn er ook voorbeelden van gelukte intelligentie. De webinterface, bijvoorbeeld. “Waarom zijn niet alle apparaten ingericht zoals hypertext op internet? Hoofdmenu, submenu’s, je gaat erin omlaag en weer terug omhoog. Bij apparaten kun je denken aan de iPod. Een iPod werkt gelijk een webinterface.”

Ook Schuurman komt met Apple op de proppen als het om intelligente apparaatjes gaat: “Neem de iPhone. Dat is een perfecte boekhouder van al je contacten en dat doet’ie op een transparante manier, zodat je toegankelijk houdt met wie je regelmatig contact onderhoudt. Dat vereist slimme technologie, maar als gebruiker merk je er niks van. Als je het ziet denk je: Natuurlijk, zo moet je dat doen.”

Apple wordt vaak genoemd als voorbeeld van intelligente interfaces. “Daar denkt men vanuit de gebruiker”, antwoordt Schuurman. Dat klinkt als een cliché, maar door de ervaringen met het Cogknow-project weet Schuurman hoeveel tijd en inspanning het kost om werkelijk te achterhalen wat de gebruiker wil en hoe die denkt. “Het is makkelijk te zeggen, maar moeilijk om te doen.”

Wanneer John de huisdeur nadert, klikt het deurslot open; sleutels zijn niet meer nodig in de moderne tijd. De televisie knippert ‘John, you have messages.’ John pakt een beeldscherm op schoot om zijn post door te nemen en schakelt zijn MP3-speler naar de stereoinstallatie. De camera aan de deur meldt dat er twee bezoekers zijn geweest en toont de beelden. De wasmachine laat weten dat ‘ie een reparateur gebeld heeft om een euvel op te lossen.(Scene uit PNP2008 demofilm ‘Always at Home’ op www.freeband.nl)

“Er is een grote convergentie gaande,” merkt Patrick Dewilde op. “Los van het idee Ambient Intelligence zijn er met name vanuit Korea apparaten op de markt verschenen die in die visie passen. Zoals camera’s met ingebouwde WiFi die draadloos contact maken met printers. Dat is al te koop.” Alles convergeert naar mobiel of PDA, constateert Dewilde. Allerhande persoonlijke functies komen samen in een draagbaar apparaat voorzien van alle communicatiekanalen. Het is de vierde generatie in communicatie: altijd en overal verbonden op een transparante manier zonder moeite te hoeven doen. Je zegt gewoon: ‘bel Frans’ en het apparaat maakt verbinding. Onder WiFi-bereik gaat ‘ie skypen en buiten gaat het contact via UMTS. Op de koop toe heeft zo’n apparaatje dan ook camera, muziekspeler, agenda en databestanden. “Wacht vijf jaar en het is integraal doorgedrongen. It’s the way to go. Het is onvermijdelijk. Nieuwe standaards als Zigbee en Ultra Wide Band doen hun intrede. Er komt een veldslag voor het beste systeem dat alles met elkaar verbindt in de directe gebruikers- of meetomgeving. De PDA loopt binnen en de wand verstaat hem. Zonder dat je het weet, worden agenda’s, bestanden en adressen gesync’ed. Dat is op dit moment al verkrijgbaar.” Geamuseerd zegt hij: “Mijn apparaten doen het alleen nog niet.”
Delftse intelligentie

Op de faculteiten Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica en Industrieel Ontwerpen werken meerdere onderzoeksgroepen aan intelligente elektronica. Secretaris van het ICT Delft Research Centre, Drs. Laura Zondervan, stelde onderstaande lijst op van onderwerp, contactpersoon en afdeling.

• Personal Networks – De mens als mobiel middelpunt van zijn communicatienet – Ignas Niemegeers – Telecommunicatie

• Sensornetwerken – Verspreide sensoren werken draadloos samen – Koen Langendoen- Software Technology

• Peer-to-peer (P2P) systems – Dataverkeer door een netwerk van verbindingen tussen gebruikers – Henk Sips- Software Technology

• Smart Sensor Systems – Sensoren zenden meetresultaten draadloos door – Paddy French, Gerard Meijer – Microelektronica

• 60 Ghz technology – Hoogfrequent draadloos netwerk met hoge datacapaciteit – John Long – Microelektronica

• Ultra Wide Band- Hoge capaciteit draadloos datatransport over korte afstand – Alle Jan van der Veen – Microelektronica

• Multimediastandaarden – Inald Lagendijk, Jan Biemond – Mediamatica

• Mens-Machine Interactie – Onderzoek naar interfaces – Catholijn Jonker, Leon Rothkrantz – Mediamatica

• Augmented Awareness – Toepassing van omgevingsinformatie in gebruikerscommunicatie – Huib de Ridder – Industrieel ontwerp

• ICT for Services and management – Harry Bouwman . Informatie- en communicatietechnologie
Intelligentie in laagjes

De grondleggers van Ambient Intelligence, Emile Aarts en Stefano Marzano van Philips, onderscheidden in 2003 vijf lagen van elektronische intelligentie.

1. Inbedding: apparatuur is nauwelijks meer te vinden (chip in sportschoen) en communiceert moeiteloos (alle info over het lopen op je iPod).

2. Omgevingsbewustzijn: apparatuur houdt omgeving in de gaten voor gebruiker. Voorbeeld: een hoogtealarm voor hartpatiënten.

3. Personalisatie: apparatuur adviseert op grond van persoonlijk profiel over bijvoorbeeld voeding en beweging.

4. Aanpassing: apparatuur reageert zelfstandig op veranderende omstandigheden, dient bijvoorbeeld medicijn toe.

5. Anticipatie: apparatuur reageert op omgeving en waarschuwt voor gevaar. Voorbeeld: de UV-pleister, die aangeeft wanneer het tijd is het strand te verlaten.
Geheugensteuntje

COGKNOW is een Europees onderzoeksproject dat hulpmiddelen wil ontwikkelen voor licht demente bejaarden. De intelligente geheugensteuntjes moeten hen in staat stellen langer zelfstandig te wonen. In Europa komt twee procent van de ouderen in aanmerking voor zulke hulpmiddelen. Dat zijn bijna twee miljoen ouderen.

Het is de bedoeling een ‘DayNavigator’ te ontwikkelen die de ouderen met dagelijkse taken helpt. De ‘navigator’ moet helpen herinneren aan afspraken en dagelijkse routines (koffietijd!). Sociaal contact moet erdoor vereenvoudigd worden, bijvoorbeeld door het bellen te vereenvoudigen. Het apparaat moet aanzetten tot dagelijkse activiteiten (‘nu gaan we een wandelingetje maken’) en het moet de veiligheid bevorderen door bijvoorbeeld een alarm te geven wanneer de achterdeur open blijft staan.

COGKNOW is begonnen in september 2006, duurt 36 maanden, kost 2,66 miljoen euro waarvan 1,89 miljoen door de Europese Commissie wordt betaald.
Rathenau-rapport

Het Rathenau Instituut in Den Haag bracht afgelopen zomer een rapport uit over Ambient Intelligence in de gezondheidszorg. Onder de titel ‘Toekomst van de zorg of zorg van de toekomst’ onderzoekt het instituut de mogelijke gevolgen van geavanceerde computernetwerken in de zorg. Onderzoekers spraken daarvoor met vertegenwoordigers van zorgverleners, verzekeraars, het ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport. Het rapport erkent dat intelligente apparatuur ertoe kan bijdragen dat mensen langer zelfstandig kunnen functioneren, maar signaleert ook het gevaar dat mensen worden afgescheept met een kastje omdat dat goedkoper is dan een wijkverpleegster. De overheid mag deze ontwikkeling niet aan de markt overlaten, vindt het instituut. Het rapport is te downloaden van de website.
Wacht eens even

Gaat Ambient Intelligence ons gelukkig maken of aan een controleregime onderwerpen? Innovatieconsulent Rob van Kranenburg hield er maandag een lezing over op het lustrumsymposium van DSV Sint Jansbrug: ‘Perfectie, de maakbaarheid van geluk’. Volgens Van Kranenburg zal de nieuwe technologie onze wereld in het komende decennium ingrijpend veranderen. Van Kranenburg studeerde Literatuurtheorie in Tilburg. Als innovatieconsultant adviseert hij momenteel op het gebied van Ambient Intelligence en RFID (radio frequent identification – identificatiechips met een zendertje). Sinds 1 oktober werkt hij bij het Amsterdamse centrum voor nieuwe media ‘Waag Society’.

Intelligente omgevingen zijn een uitdaging voor het komende decennium, zegt Van Kranenburg. Want hoe om te gaan met chips en circuits die niet langer in een grijze kast zitten, maar die zich nestelen in kleding, auto’s, huizen, vrieskisten, militaire operaties, gezondheidszorg en in de logistiek van alles wat we dagelijks kopen en verkopen?

“We moeten nadenken over hoe we met deze technologie omgaan,” bepleit Van Kranenburg. Want hoewel gezegd wordt dat de gebruiker centraal staat, vormen grote ondernemingen onveranderlijk de drijvende kracht achter de techniek. “De logistiek en de retailbranche willen zo snel mogelijk alles van RFIDs voorzien omdat dat handig is voor de bedrijfsvoering. En Philips ziet een nieuwe markt in de zorg voor ouderen.” Maar de gebruiker wordt volgens Van Kranenburg door die ontwikkeling gereduceerd tot een item in de databases. Als voorbeeld noemt hij een chip in de koeling bij de C1000. Als de temperatuur boven een drempelwaarde komt, belt de chip een medewerker. Hoezo de gebruiker centraal? “Alles is informatieruimte geworden. De mens is met zijn biometrisch paspoort een informatieruimte, zijn auto is een informatieruimte. Al die sensors nemen de wereld waar als database, en dat is het probleem, want ze ontnemen daardoor het zicht op wat er echt gebeurt. Er zijn al duizend pilots, de hele wereld komt vol te liggen met sensoren, maar er is geen enkele verandering in de bedrijfsmodellen die nog steeds uitgaan van negentiende-eeuwse hebzucht.” Van Kranenburg vindt dat er beter nagedacht moet worden voordat een technologie als RFID ingevoerd wordt. Wiens belang is ermee gediend? Wat zijn de gevolgen? Hij vindt dit soort vragen vooral van belang voor een TU waar aan de ontwikkeling wordt gewerkt. “Uiteindelijk gaat het erom welke kant we met elkaar op willen gaan,” vat hij samen. “Gaan we naar een maatschappij met meer solidariteit of naar een maatschappij met meer vervreemding, waar rooksensoren op het perron de spoorwegpolitie alarmeren als er iemand een sigaretje opsteekt?”

Op 19 en 20 oktober vindt in De Balie in Amsterdam een Seminar plaats over RFID.

Weblinks:

www.freeband.nl

Nationaal onderzoeksprogramma intelligente communicatie

www.rathenau.nl

Onderzoek naar maatschappelijke gevolgen van wetenschap en techniek

www.telin.nl

Telematica Instituut doet multidisciplinair onderzoek naar ICT diensten

www.cogknow.eu

Europees onderzoeksproject over zorgdiensten voor licht demente bejaarden.

---

Zie ook website TU