Nieuwe richting Astma-onderzoek

ARTIKEL Haagsche Courant 03-11-1998

Nieuwe richting Astma-onderzoek

Eind september is een wereldwijd genetisch onderzoek van start gegaan dat in de komende zeven jaar helderheid moet gaan brengen in de achtergronden van asthma. In Nederland is het Groningse Beatrix ziekenhuis betrokken bij het onderzoek.

Zo bekend als de ziekte astma is, zo weinig weet men ervan. Wat astmapati�nten gemeenschappelijk hebben is een chronische ontsteking aan de luchtwegen met als gevolg benauwdheid, kortademigheid en veel hoesten vooral in de nacht of vroege ochtend. Maar de ernst van de symptomen kan aanzienlijk verschillen per individu. Ook de reactie op medicijnen loopt zeer uiteen evenals het effect van het stofvrij maken van de omgeving.

�Eigenlijk begrijpen we nog maar heel weinig van astma� geeft Dr. Jorrit Gerritsen van het Groningse Beatrix kinderziekenhuis toe. In de praktijk blijkt er vaak een samenhang te bestaan tussen hooikoorts, astma en exceem, maar niemand begrijpt het verband tussen die ziekten behalve dat het allemaal allergische reacties zijn. Gerritsen:��De allergie kiest telkens een ander orgaan voor de expressie.�

Ook de erfelijkheid van astma is raadselachtig. Als beide ouders astma hebben dan heeft hun kind 70-80% kans op de ziekte. Als ��n van de ouders astmapati�nt is daalt de kans op een kind met astma tot 30-40%, maar ook als geen van de ouders astma heeft bestaat er toch 10% kans dat het kind de ziekte ontwikkelt. Een keurige statistiek van een onbegrepen verschijnsel.

Gerritsen:��De ziekte wordt hoogst waarschijnlijk door meerdere genen veroorzaakt, waarbij het samenspel van verschillende genen de aard en de ernst van de symptomen bepaalt.� Er ontstaat een typisch beeld van een complexe ziekte: er zijn meerdere genen in het spel die samen een ziektebeeld veroorzaken dat er aan de buitenkant heel verschillend uit kan zien; vari�rend van bijvoorbeeld exceem tot kortademigheid.

De bedoeling van het onlangs gestarte onderzoeksprogramma Asthma Clinical Genetics Network is om alle bij astma betrokken genen op te sporen. In totaal zullen er 700 families aan deelnemen verdeeld over onderzoekscentra in Engeland, Nederland, Griekenland, Noorwegen en de Verenigde Staten. Gerritsen is nog op zoek naar geschikte families met astma. Dat valt namelijk nog niet mee door alle eisen die er gesteld zijn: elk deelnemend gezin moet twee kinderen hebben met astma en ook de beide ouders worden in het onderzoek betrokken. Nadat de ernst en de aard van de ziekte is vastgesteld wordt van ieder familielid een beetje bloed afgenomen waaruit het DNA wordt gewonnen.

Daarna sturen de zeven centra hun gegevens met de bloedmonsters naar het onderzoekscentrum Center for Human Genetics aan de Duke University in North Carolina (V.S.). Deze analysefabriek kan in ��n maand 1600 complete sets DNA -ook wel genoom genoemd- verwerken. Maar dan begint het zoekwerk pas.

Professor Allen Roses, directeur van Glaxo Wellcome�s geneticaprogramma, leidt het onderzoek. �Zowel de omvang van het project als de gegevens van gezonde familieleden zijn van vitaal belang bij het ontdekken van de genetische factoren voor astma� vat hij samen. Hij trekt twee jaar uit voor het verzamelen van de pati�ntengegevens en de bloedmonsters, daarna volgt ��n maand waarin al het DNA geanalyseerd wordt. Maar de meeste tijd, Roses schat tussen de drie en vier jaar, zal gemoeid zijn met het zoeken naar astmagenen.

�Het is te vergelijken met het zoeken van een naald in een hooiberg� zegt Dr Gerritsen. Het menselijk DNA�bestaat uit drie miljard �letters� (of eigenlijk baseparen), dat staat gelijk aan anderhalf miljoen volgetypte velletjes. Het valt niet mee om daarin een spellingsfout te ontdekken. Nu wordt het de genetici makkelijker gemaakt doordat ze weten dat 95% van het DNA niet van belang is uit genetisch oogpunt (men spreekt van junk-DNA). Bovendien hebben ze al een idee waar ze moeten zoeken: op chromosoom 5 en op nummer 11.

Uiteindelijk gaat het erom uit die enorme hoeveelheid informatie stukken DNA te vinden die de pati�nten gemeenschappelijk hebben maar de gezonde familieleden niet. Genetici zeggen dan dat zo�n deel gekoppeld is aan de ziekte. Nader vergelijk van de genetische data met de medische gegevens moet dan uitwijzen of alle dragers van een bepaald gen ook dezelfde symptomen vertonen. Op deze manier heeft men aan de Duke University al eerder het gen gevonden voor de ziekte van Alzheimer.

�Binnen vier jaar hopen we gebieden binnen het genoom vastgesteld te hebben die ons uiteindelijk meer zullen vertellen over hoe astma ontstaat, over erfelijkheid van astma en die aanknopingspunten zullen bieden voor nieuwe therapie�n� verklaart Allen Roses voorzichtig. Hij belooft uitdrukkelijk geen nieuwe medicijnen, hoewel een farmaceutische industrie als Glaxo Wellcome daar natuurlijk wel op hoopt. Maar eerst is een beter begrip nodig van de ziekte.

�Als je auto slingert wil je eerst weten waar het aan ligt voordat je iets kunt gaan repareren� vergelijkt Gerritsen. Het uiteindelijke doel van het genetische astma onderzoek is niets minder dan het begrip van astma op moleculair niveau. Gerritsen:��Bij een erfelijke ziekte wordt vaak de normale gang van zaken binnen een cel verstoord doordat bijvoorbeeld een enzym niet goed functioneert. Pas als je dat in kaart hebt kun je eraan denken om een molecuul te ontwerpen (een geneesmiddel) dat het defect verhelpt.�

�Astma gaan we hier niet mee uit de wereld helpen� weet Gerritsen, �maar als we de oorzaak kunnen achterhalen kunnen we vroeger en gerichter behandelen.� Nu tast een behandelend arts nog vaak in het duister. Zo kan bij de ene pati�nt de astma verminderen door de woning stofarm te maken, maar bij een andere pati�nt maakt dat geen verschil. Onder een zelfde noemer lijken nu verschillende genetische defecten schuil te gaan. Volgens Gerritsen zal het genetisch onderzoek daar helderheid in brengen. �Als je straks kunt vaststellen welk type astma een pati�nt heeft kun je gerichte maatregelen nemen: aanpassen van de woning, verhuizen of gerichte medicatie. Dan sta je ook sterker tegenover de ziektekostenverzekeraar.�

copyright � Het Inzicht / Jos Wassink, 1998