Skip to content


De Gemiste Kans

De Gemiste Kans
VPRO Tegenlicht / 49 min / 01-12-2002
Op 16 december 1990 werd stier Herman geboren, het eerste transgene rund ter wereld. Hij was ontwikkeld met de bedoeling dat zijn vrouwelijke nakomelingen medicijnen zouden produceren in hun melk. Sindsdien zijn er grote ontwikkelingen geweest op het gebied van genetische manipulatie. Op verscheidene plekken in de wereld lopen geiten en koeien rond die tot vijftien verschillende eiwitten in hun melk aanmaken. In Nederland is het echter gebleven bij die ene stier, waarvan alle nakomelingen inmiddels afgemaakt zijn. Waarom is er hier zo weinig terecht gekomen van deze veelbelovende technologie? Heeft Nederland de boot gemist?

VPRO TEGENLICHT – TRANSCRIPT
AFL. ‘DE GEMISTE KANS’
UITZENDING 01-12-2002

LEADER TEGENLICHT

1. INTRO


MUZIEK JURASSIC PARK / ISLA SORNA

IN HET HALFDUISTER STAAT EEN VEEWAGEN. PAN NAAR DE ACHTERKANT.

+++

AAN DE ACHTERKANT OPENEN TWEE MENSEN DE DEUREN
EEN GROTE STIER KOMT TEVOORSCHIJN EN VOLGT GEDWEE AAN EEN TOUW DE STAL IN

COMMENTAAR (HANS KELLER):
1990 – het geboortejaar van de Nederlandse stier Herman, meteen wereldberoemd. Want Herman is genetisch verrijkt. Hij draagt daardoor de belofte in zich van goedkope medicijnen uit melk, het visioen van de boerderij als huisapotheek.

STIER HERMAN VERKENT ZIJN NIEUWE STAL

QUOTES IN VERTICALE BALKEN:

HERMAN DE BOER:
We waren gewoon erg succesvol: een nieuw bedrijfje, paar jaar oud, geld op de plank plus een wereldprimeur. Wat wil je. Zo ging dat.

MICHIEL LINSKENS:
Ik vind het prima als Herman in Naturalis komt te staan, maar dan wel als een voorbeeld van een mislukte technologie.

HANS VAN DER WIELEN:
Persoonlijk vind ik het een zielig beest. ‘t Is een mascotte geworden.

COMMENTAAR:
En nu, twaalf jaar later?
Stier Herman is -innig dierbeschermd, dat wel- hooguit nog een goedmoedig curiosum. Want er is iets misgegaan, maar wat? En waarom eigenlijk? Hoe komt het dat Herman en Nederland hun voorsprong hebben moeten opgeven?

TITEL : DE GEMISTE KANS

COMMENTAAR (HANS KELLER):
Stier Herman’s microbiologische medeverwekker is Herman de Boer, zijn peetvader – om zo te zeggen. De Boer is als weinig van zijn geleerde collega’s met beesten vertrouwd. Hij groeide op tussen de koeien van Zuid-Friesland.

HERMAN DE BOER ZIT IN TUIN EN KIJKT NAAR JONGENS DIE MET GEIT SPELEN

HERMAN DE BOER

HERMAN DE BOER
UITVINDER STIER HERMAN:
Als er visite kwam dan was dat regelmaat. Dan werd er eerst koffiegedronken zeg maar en we hebben het over ‘s avonds. Koffie gedronken met een gebakje of zoiets dergelijks. Daarna gingen de mannen even naar de stal, koeienpraat, en daarna weer in huis. Werd er een borreltje gedronken. Zo ging dat.

DE BOER VOERT PONY

04:46 COMMENTAAR:
Herman kan goed leren en het wordt biologie, in Groningen. Daarna een vervolgstudie in Amerika. Want als je in Nederland bleef dan was er wat mis met je. In En daar wordt hij gegrepen door onderzoek naar de produktie van menselijk insuline in bacterieën.

HERMAN DE BOER:
Toen dacht ik meteen: dat is de technologie van de toekomst, daar wil ik naartoe, daar wil ik werken. Zo is het gekomen, toen ben ik in 1980 naar Genetech gegaan voor een jaartje zogenaamd. Maar dat jaartje werd zeven jaar. En toen aan het eind, dat was in de tijd dat ik een baan kreeg als hoogleraar in Leiden, toen ontstond bij mij eigenlijk het idee om medicijnen te gaan maken via genetische modificatie in koeien. Dat was dus eigenlijk de combinatie van wat ik bij Genentech had geleerd en ervaren en mijn jeugd in Nije Lamer. Zo simpel is dat.

FOTOBOEK ORATIE DE BOER
13 JAN 1989 IN LEIDEN

COMMENTAAR:
In zijn Leidse oratie – het is vrijdag de 13e januari 1989 – belooft de Friese boerenzoon aan het eiwit ‘lactoferrine’ te gaan produceren in de melk van transgene koeien. Van nature komt ‘lactoferrine’ al voor in moedermelk en draagt bij aan de ontwikkeling van het immuunsysteem in elke jongegeborene.

HERMAN DE BOER:
Via mijn inaugurele rede, toen heb ik precies uitgespeld wat we van plan waren met genetische modificatie van koeien en toen heeft er geen haan naar gekraaid. Niemand. Iedereen dacht van nou ja, dat is zo’n gekke hoogleraar die wil iets. Nou ja. Er zijn wel meer hoogleraren die iets willen. Laat maar.

VEEHOUDERIJ / STAL
THEMA-AVOND KOE (TD 11802)

MUZIEK JURASSIC PARK / DINOSAUR FLY-BY

COMMENTAAR:
Uit De Boer’s woorden doemt een fantastisch vergezicht op van koeien die in hun melk moeiteloos grote hoeveelheden medicinale eiwitten zullen aanmaken. Eiwitten zijn dan net ontdekt als krachtige en veelzijdige medicijnen, maar de aanmaak ervan is nog problematisch. Vandaar dat De Boer’s denkbeeld daarvoor koeien in te schakelen bij de biotechboys in Californie in goede aarde viel.

3. BEGINTIJD

HERMAN DE BOER:
En toen zijn we diverse venture capital firma’s bij langs gegaan. In totaal in een week een stuk of tien. Hebben we presentatie gegeven, wat we we wilden met transgene koeien, humaan lactoferrine etcetera. Aanvulling van babyvoedingscomponenten. Al dat soort zaken. En die mensen raakten daar enthousiast van. Die dachten: dit is het ei van Columbus. Aan het eind van de week hadden we op schrift bijna vijf miljoen dollar.

MUZIEK JURASSIC PARK / DINOSAUR FLY-BY

COMMENTAAR:
Later wekken De Boer’s plannen ook belangstelling in Nederland. Niet zozeer voor de transgene technologie zelf, maar voor het beoogde produkt ervan: lactoferrine.

HANS VAN DER WIELEN

HANS VAN DER WIELEN
EX-DIRECTEUR NUTRICIA:
In moedermelk zit nogal wat lactoferrine en de menselijke variant die hadden we niet echt in handen. Er was wat beschikbaar natuurlijk uit moedermelk om proefjes mee te doen maar dat heeft nooit tot grote resultaten of tot groot inzicht geleid.

HERMAN DE BOER:
De deal was om humaan lactoferrine te produceren in de melk van koeien via genetische modificatie en die humane lactoferrine moest gebruikt worden als supplement voor de babyvoeding.

COMMENTAAR:
Nutricia sluit een onderzoekscontract met het bedrijf Pharming ter waarde van vier miljoen gulden. Daarnaast bevat het contract ook een geheimhoudingsclausule. Naar men zegt om reden van concurrentieoverweging.

HANS VAN DER WIELEN:
Op dat moment was vier miljoen voor Nutricia een heel groot bedrag. Dus het was groot. Ik denk dat het in die tijd veruit het grootste researchproject was wat we hadden.

EXT ERASMUS UNIVERSITEIT

COMMENTAAR:
Ook de Erasmusuniversiteit laat belangstelling blijken voor De Boers onderneming. Op de afdeling klinische genetica heeft de groep rond biochemicus Arnold Reuser het gen en het eiwit weten te bepalen dat aan de basis ligt van de ‘ziekte van Pompe’. Zonder behandeling sterven kinderen met de ‘ziekte van Pompe’ vaak al binnen een jaar. Daarom zoekt het team van Reuser een weg, waarlangs het genezende eiwit kan worden geproduceerd.

KNIPSEL MET FOTO POMPE-PATIENT ANOUK

ZOOM FOTO REUSER EN VAN DER PLOEG

ARNOLD REUSER
BIOCHEMICUS ERASMUS UNIVERSITEIT:
Mijn collega, dokter Ans van der Ploeg, die op ‘t ogenblik de patienten behandelt, die zat in opleding tot kinderarts en die hoorde toevallig een lezing van professor De Boer en die belde mij toen ‘s avonds, dat kan ik me nog goed herinneren, en die zei: Arnold, ik geloof hier is een mogelijkheid. En toen zijn we samen naar Leiden getogen.

EXT. PHARMING LEIDEN

COMMENTAAR:
Met het geld van investeerders kan De Boer nu laboratoria inrichten en medewerkers aantrekken. Een van de eersten is Paul Krimpenfort.

PAUL KRIMPENFORT

PAUL KRIMPENFORT
EX MEDEW. PHARMING:
Hij belde me op gegeven moment op, hij was namelijk op zoek naar mensen die ervaring hadden met het manipuleren van embryo’s en omdat het Nederlands Kankerinstituut daar op dat moment heel erg goed is was, kwam die bij mij terecht en toen ben ik op gegeven moment met hem gaan praten wat zijn bedoelingen waren.

+++

HERMAN DE BOER:
Voor die tijd was het heel bijzonder om zo’n groep mensen bij lekaar te hebben. Een runderembryolooog die ziet nooit een eiwitchemicus normaal gesproken en de mensen die research doen aan transgene muizen die weten niet eens wat een koe is zeg maar even. Wij hadden de mensen bij elkaar.

PAUL KRIMPENFORT:
En ook de mensen die hij aantrok waren ten eerste heel jong. Allemaal net gepromoveerd of net terug van hun eerste postdoc periode. En ze keken allemaal dezelfde richting uit.

FOTO EIERSTOKKEN IN BAKKEN

PAUL KRIMPENFORT:
We hebben toen contact opgenomen met heel veel slachthuizen in Nederland om de eierstokken van geslachte runderen te verzamelen, die naar het lab te brengen en dat als uitgangsmateriaal te gebruiken voor het isoleren van eicellen.

MUZIEK JURASSIC PARK / THE RAPTOR ROOM

EITJES PRIKKEN EN
BEHANDELING EICELLEN EN MICRO-INJECTIE
(LOPENDE ZAKEN 01-11-1992 / TD 57200)

IMPLANTATIE IN KOE
(THEMA-AVOND KOE, TD 11802)

MUZIEK JURASSIC PARK / DINOSAUR FLY-BY

HERMAN DE BOER:
En natuurlijk, stier Herman werd geboren, dat was… toen werd de sfeer niet alleen mooi, maar was ook feestelijk. We waren gewoon erg succesvol: een nieuw bedrijfje, paar jaar oud, geld op de plank plus een wereldprimeur. Wat wil je. Zo ging dat.

PAUL KRIMPENFORT:
Het was een enorm feest. Niemand had dat ooit verwacht dat het de eerste sessie al meteen raak zou zijn.

SERIE PORTRETTEN VAN STIER HERMAN

HANS VAN DER WIELEN:
Het was een beetje jammer dat het een stiertje was, want dat versnelde het proces niet.
– Want je moest nog een generatie wachten.
Want dan moet je weer wachten tot er een vrouwtje komt, ja. Stiertjes geven geen melk.

4. TEGENWIND

MICHIEL LINSKENS SPEELT MET ZOONTJE IN TUIN
EN OP DE BANK MET POSTERS

COMMENTAAR:
Niet iedereen is gelukkig met stier Herman. Zo zal bioloog Michiel Linskens zich ontpoppen als geducht tegenstander van wat er gaande is. Hij had aan het eind van zijn studie biologie had hij een complete inventarisatie gemaakt van experimenten met transgene dieren.

MICHIEL LINSKENS

MICHIEL LINSKENS:
Ik volgde het ook wel met belangstelling. Je ziet dingen gebeuren. Eh… het begon met transgene muizen in 1982, nu was het plotseling een stier, dichtbij huis in Leiden. Dus eigenlijk eerst ook met belangstelling en ook wel kijken van wat is daarvoor geregeld in de Nederlandse wet- en regelgeving. Wat drijft zo’n bedrijf om dit soort dingen te gaan doen? Niet direct iets van ‘walgelijk, dat mag niet, da’s helemaal fout.’

MICHIEL LINSKENS ONTROLT EEN POSTER

MICHIEL LINSKENS:
Maar je ziet gewoon dat 10.000, 100.000 dieren gebruikt worden voor ontwikkleing van medicijnen en dan moet je je afvragen -en dat heb ik in ieder geval zelf gedaan- is dit nog te rechtvaardigen? Ikzelf had zoiets van: alleen als het niet anders kan ten behoeve van medicijnproduktie kan ik nog een zeker gevoel van hebben van OK, dat moet dan maar. Maar alle andere vormen van diergebruik daar kon ik persoonlijk geen rechtvaardiging voor vinden.

COMMENTAAR:
Eenmaal afgestudeerd krijgt Linskens de kans om bij de Dierenbescherming een nieuwe afdeling biotechnologie opzetten. Had de organisatie zich tot dan toe gekeerd tegen de bio-industrie en de jacht – dankzij Linskens wordt de biotechnologie nu het nieuwe doelwit.

CU PAN POSTER ‘BINNENKORT MET BLOND HAAR EN BLAUWE OGEN’

HERMAN DE BOER:
Daar schrok ik wel een beetje van. Want ik was daar gewoon bezig met onderzoek en ontwikkeling met uitsluitend nobele motieven natuurlijk: de produktie van geneesmiddelen, functionele eiwitten in melk. Wie kan daar bezwaren tegen hebben. Nou ja, op gegeven moment verscheen die poster. Ik weet het nog wel goed. Toen reed ik daar in Leiden onder die tunnel van de spoorwegen door en ineens had je daar een reusachtige poster: de koe met blauwe ogen en blond haar.

COMMENTAAR:
Linskens is uit op wat heet ‘maatschappelijke bewustwording’ en hij beseft al gauw dat hij daarvoor de politiek kan gebruiken. Wat is het geval: Het ministerie van landbouw blijkt direct betrokken bij de experimenten van Pharming. Toenmalig minister Bukman had toestemming gegeven de proefdieren van Pharming onder te brengen in de stallen van de Dienst Landbouwkundig Onderzoek, onderdeel van zijn ministerie.

MICHIEL LINSKENS:
Wij hebben natuurlijk de Tweede kamer geinformeerd er zijn discussies in de Kamer geweest van is het nou een menselijk gen of geen menselijk gen? Want Bukman had in 1990 gezegd: mijn onderzoeksinstituten zijn bezig met genetische manipulatie van dieren, in Zeist, maar er mag geen gebruik gemaakt woden van menselijke genen. CDA-minister.

PAUL KRIMPENFORT:
Wat is nou in godsnaam menselijk aan een gen? Dat is zo’n kul. Het is een stukje DNA en als je het verbrandt is het water en koolstof. Dat is het.

MICHIEL LINSKENS:
Het was natuurlijk biologisch gezien een non-discussie maar omdat Bukman dat gezegd had: geen menselijke genen, dan hadden wij zoiets van sorry maar als je dat zegt moet je ook consequent zijn en dan moet je stoppen met dat experiment.

COMMENTAAR:
In reactie op kamervragen en, bijgevolg, onrust binnen zijn CDA-fractie besluit minister Bukman in het voorjaar van ’92 tot de instelling van een ‘ethische commissie’. Het is de zogeheten commissie Schroten moest oordelen over het experiment met Herman. Een van de acht commissieleden was de ethicus Tjard de Cock Buning. Hij is gespecialiseerd in proefdiervraagstukken aan de Universiteit van Utrecht.

TJARD DE COCK BUNING

TJARD DE COCK BUNING:
Het parlement had problemen met het genetisch modificeren van dieren. Dat is een vraag die veel verder gaat dan alleen gezondheid en welzijn, het gaat er ook om: is er iets ethisch, iets in de zin van kunnen we dit de dieren wel aandoen als we deze dieren gaan veranderen? Parlement heeft zelfs gevraagd een ‘nee tenzij’ in te stellen. Dat houdt in: het is altijd neen, tenzij er een goed argument is. En het argument moet dan zijn: een goede doelstelling; een onontkoombaarheid qua alternatieven, het kan alleen maar op die manier.

BEELDEN VAN KOEIEN IN STAL
2-VANDAAG (TD 3185)

COMMENTAAR:
Als gevolg van het ‘neen-tenzij’ blijven wijdere mogelijkheden van transgene techniek nadrukkelijk buiten beschouwing. De discussie beperkte zich tot mogelijke toepassingen van ‘lactoferrine’.

TJARD DE COCK BUNING:
In eerste instantie kwam het bij ons als een onderdeel van een samenwerkingsverband met een landbouwkundig onderzoeksinstituut van het ministerie van landbouw en daar was de hoofddoelstelling bestrijden van uierontsteking bij koeien.
– Ofwel: mastitis
Ja.

PIET BUKMAN

PIET BUKMAN:
In de discussie kwam die mastitis regelmatig tevoorschijn en dat had voor mijn gevoel te maken met feit dat er een samenwerking was tussen Pharming aan de ene kant en het Instituut voor Veekundig Onderzoek anderzijds in Zeist.
– Dat paste mooi bij Landbouw?
Dat paste op zichzelf mooi bij Landbouw maar de doelstellingen van Pharming waren verderreikend dan dat.

TJARD DE COCK BUNING:
– En wat vond de commissie daarvan?
De commissie vond dit niet het substantiele doel waar het parlement om gevraagd had. Mastitis is een probleem wat voorkomt bij veel koeien die sterk bemelkt worden met een robot en de voordehandliggende oplossing is om veel minder sterk zo’n robotbemelking op zo’n koe te zetten, danwel soorten te fokken die daar minder gevoelig voor zijn maar niet om daar een dier aan te passen aan onze robotachtige manier van veehouderij.

FRAGMENT MELKERIJ
UIT THEMA-AVOND ‘KOE’ (TD 11802)

MICHIEL LINSKENS:
Die dieren waren eigenlijk topatleten die balanceerden op de grens tussen gezond en ziek. En als er maar even wat misgaat is het gelijk ook goed mis en dan kon mastitis een van de problemen zijn. Uiteindelijk hebben we gezegd als Dierenbescherming van lactoferrine is gewoon wanhopig op zoek naar een ziekte. Een medicijn op zoek naar een ziekte.

TJARD DE COCK BUNING:
Behalve mastitis werd er gedacht aan het remmen van allerlei ontstekingsreacties in maagdarmkanaal dus allerlei mensen die daar last van hebben dat in de darmen allerlei ontstekingen zijn. Je zou daar ook een lactoferrine voordeel kunnen hebben.

MICHIEL LINSKENS:
Medicijnen voor doodzieke kinderen, kankerpatienten werden aangehaald, HIV-patienten zijn zelfs in de Tweede Kamer opgetrommeld om te pleiten voor onderzoek. Asthma, rheuma nou noem maar op. Het hele arsenaal aan ziekten werd opengetrokken maar er was geen enkel bewijs voor dat lactoferrine, de stof waar het om ging, een bijdrage zou kunnen leveren aan die ziekte.

EXT. HUIS DE BOER

HERMAN DE BOER:
Wat er gebeurde was die patientenorganisaties, die riepen allemaal van: kunnen jullie dit niet en kunnen jullie dat niet en moet het echt zolang duren en kan het niet veel eerder. En daar had je aan de andere kant de discussie van de Dierenbescherming van: nou, het gaat allemaal veel te snel en jullie moeten eerst bewijzen dat het werkt en anders sint juttemis enzo. Daarom ben ik toen naar die patientenorganisaties gegaan van jullie moeten tegenwicht bieden want als dat niet gebeurt dan hebben wij straks een moratorium aan onze broek.

TJARD DE COCK BUNING:
– Kwam de doelstelling babyvoeding nog naar voren?
Ik weet het niet zeker, maar ik dacht dat het wel op bepaald moment tussen neus en lippen werd genoemd. Humaniseren van het produkt van babyvoeding.
– Wist u toen van het contract met Nutricia?
Nee. Daar wisten wij niets van?
– Dat is u niet verteld?
Dat is ons op dat moment ook niet verteld en als er een moment geweest was dat het verteld had kunnen worden was het dat moment geweest want we gingen toen over doelstelling en het belang daarvan.
– Vind u dat nalatig?
Ik vind het.. Ik vind het strategisch. Zij hebben de beslissing genomen ons daar niet over in te lichten.

HERMAN DE BOER:
Hoe moet ik het zeggen? Nutricia wilde eigenlijk niet geassocieerd worden met een bedrijf waarover controverse was ontstaan. Bij de eerste dagen van de contractvorming was dat er niet. Wij waren gewoon een interessant club figuren en daarna begon het maatschappelijk-politieke gedoe, zeg maar. En Nutricia het liefst wilden ze op grond daarvan niets te maken hebben. Maar het was voor Nutricia was het toen en nog interessant om er functionele eiwitten in te stoppen. Maar goed, ja, ja, ja, wij mochten dus eigenlijk daar niet over praten. Inderdaad we kregen een soortemet zwijgverbod.
– Zwijgplicht.
Zwijgplicht, ja. Haha

HANS VAN DER WIELEN:
Als het ministerie zegt dat het voor mastitis is en we hebben een contract wetende dat het project ingezet is om lactoferrine te maken voor voedingstoepassingen onder andere, ja. Naast voeding ook farmaceutische toepassingen maar daar waren wij niet zo in geinteresseerd en je krijgt dan het verhaal te horen dat de overheid met een ander verhaal komt dan is het beter om je mond even te houden.

MICHIEL LINSKENS:
Dus die noodzaak die was er niet. Toen kwam het verhaal van de alternatieven. We hebbben Schroten erover geinformeerd, we hebben allerlei documentaties overlegd. We hebben gecorrespondeerd met bedrijven in Ierland, Amerika en die hebben ons bevestigd dat lactoferrine met onder andere schimmels geproduceerd kan worden of hamstercellen, wat nu werkelijkheid is geworden, maar toen was die technologie al in ontwikkeling
We hadden wetgeving, gezondheid en welzijnswet voor dieren, die zegt ‘nee tenzij’ er geen alternatieven zijn en er een noodzakelijke reden is. Wij meenden aangetoond te hebben dat er geen noodzakelijke reden is en dat er wel alternatieven zijn. Dus eigenlijk hadden wij zoiets van dit klopt gewoon niet. Van de wet zegt op papier ‘nee tenzij’ maar in de praktijk blijkt dat dus een ‘ja mits’ beleid te zijn.

COMMENTAAR:
In september 92 geeft de commissie de minister een verdeeld advies: vijf stemmen voor en drie tegen. De tegenstemmers blijken te twijfelen aan het nut van ‘lactoferrine’. Niettemin voelt minister Bukman zich door het advies voldoende gesteund. Pharming kan met zijn onderzoek één behoedzame stap verder, zij het behoedzaam.

PIET BUKMAN:
Ik vind het een hele relevante ontwikkeling. En als je nu hebt ervaren dat het mogelijk is om daar ook een ethisch discussie over te voeren ten aanzien van wat kan en onder welke voorwaarden enzovoort dan zou ik het jammer vinden als dat ertoe leidt dat bedrijven zeggen: Ja, dat Nederland zeg, hou op. Ik zoek ergens ander mijn heil. Dat risico loopt je een beetje. En dat zou ik erg jammer vinden ja.

HERMAN DE BOER:
Als de politiek gezegd had van: we willen dit niet. Klaar. Punt uit. Dan hadden wij de consequentie getrokken, dan hadden we in Amerika gezeten. dat is ook vaak door de investeerders gezegd: Van al dat gedoe daar bij jullie in Nederland. Ga toch naar San Francisco toe, bij Genpharm US, daar hadden we een zusterorganisatie. Was makkelijk zat.

MICHIEL LINSKENS:
We hebben gezegd van zeg maar: het voortzetten van het experiment met Herman is onwettig om alle redenen die ik genoemd heb, dus wij zijn naar de rechter gestapt en gezegd: dit kan niet.
– En wat vond de rechter?
Die gaf ons ongelijk. Die zei: er is al zoveel naar gekeken: er is een commissie en een overheid en debatten in de Tweede Kamer en wie ben ik om dat hele proces nog eens over te doen. Dus we geven jullie ongelijk.
– En, was het daarmee afgelopen?
Neen, we zijn toen nog in hoger beroep gegaan en dat is … daar zijn we uiteindelijk ook in het ongelijk gesteld maar in de tussentijd diende alweer een ander kort geding omdat ze experimenten wilden beeindigen door het doden van dieren, waarvan wij weer zeiden dat kan niet. Sinds die tijd zijn we wel drie, vier, vijf keer naar de rechter gestapt om zeg maar de overheid op haar verantwoordelijkheid aan te spreken.
– Maar telkens kreeg u neen op het rekest?
Ja elke keer nul op het rekest. Dus zeg maar de koninklijke weg die heeft ons niks opgeleverd. Nou ja dat betekent dat je op een gegeven moment ook naar andere middelen moet grijpen.

MUZIEK JURASSIC PARK / BONE MAN BEN

5. GEROMMEL

COMMENTAAR:
Nog geen twee jaar later zal hij daar de kans toe krijgen.
Binnen Pharming moet intussen de bedrijfscultuur om van ‘onderzoek’ naar ‘produktontwikkeling’. Het is George Hersbach, die daarvoor wordt aangetrokken. Hij is een chemisch technoloog met ervaring als manager in de farmaceutische industrie.

GEORGE HERSBACH

GEORGE HERSBACH:
De Boer is met zijn visie en zijn enthousiasme gestart de technologie te ontwikkelen. Daar was Pharming succesvol. De wereldberoemde stier Herman is daar een voorbeeld van en een produkt van en wat de bedoeling was, is om op basis van die technologie dat uit te bouwen maar zo snel mogelijk naar de ontwikkeling van produkten te geraken.

MUZIEK JURASSIC PARK / BONE MAN BEN

COMMENTAAR:
Maar intern bestaan er over die technologie grote twijfels. Want na Hermande stier, die dan al ruim twee jaar oud is, lukt het maar niet om een transgene koe te produceren.

PAUL KRIMPENFORT:
Het is me nog steeds een raadsel waarom het in de maanden daarna niet meer zo soepel ging als met Herman.

GEORGE HERSBACH:
We mogen wel eerlijk zijn dat de geboorte van de stier Herman achteraf gezien een ‘lucky strike’ was. We waren vrij snel als Pharming succesvol en het heeft enige tijd geduurd voordat we die technologie op een goed gedocumenteerde konden reproduceren.
– Maar ondertussen was u al bezig om de toepassingen te verkopen.
Da’s juist maar dat is niet ongewoon. Er zit natuurlijk enige spanning in at je uiteindelijk doen wil in de onderneming en de stand van de technologie en het is absoluut niet ongewoon in bedrijven zoals Pharming, maar biotechnologie of misschien wel high tech in z’n algemeenheid-, dat je al de markt op gaat of de boer op gaat om allianties tot stand te brengen. Terwijl je misschien nog heel hard moet werken in je laboratorium om de technologie nog te bewijzen.

PAUL KRIMPENFORT:
Niet alleen het management zat ons op de… achter de broek. Maar ook de mensen die met het management te maken hadden, dat zijn investeerders en andere klanten die meer produktgerichte activiteiten wilden zien.

VERLATEN LAB EN LEGE STOEL

MUZIEK JURASSIC PARK / THE RAPTOR ROOM

COMMENTAAR:
De toenemende spanning tussen fundamenteel onderzoek en de gewenste produktontwikkeling ontlaadt zich al kort na het aantreden van manager Hersbach in het ontslag van Paul Krimpenfort.

PAUL KRIMPENFORT:
Op 1 januari 1993 is Hersbach in dienst getreden en op 14 januari 1993 heb ik Pharming verlaten.
– Hoe is dat gegaan. Bent u ontslagen?
Nou ja, daar zouden we het niet over hebben. Dáár zouden we het niet over hebben.

HERMAN DE BOER:
Een keer per jaar viel er een kop en werd er iemand uitgesodemieterd en dat waren niet de slechtste mensen: Otto Postma, Hans Pauli, waarom verlaten die het bedrijf? Dat is toch vreemd.
– Paul Krimpenfort.
Paul om te beginnen, hele goeie vent. Een beetje lastig maar goede wetenschappers in het algemeen zijn lastige mensen, dat weet je. Daar moet je rekening mee houden. Dat is de kunst voor managers om daarmee te werken.

SHOTS MEDEWERKERS IN LAB PHARMING

GEORGE HERSBACH:
En Herman op enig moment vond dat er ook nog een heleboel zaken ontwikkeld moesten worden met name daar waar het gaat om de basiswetenschap ging. En dat leidde tot enige frictie op dat moment en ook tot een situatie waar ik tot de conclusie kwam dat het bijna twee kapiteins op een schip was en dat konden we ons uiteraard niet permitteren.

HERMAN DE BOER:
Ik ben toen weggegaan, dat is bekend en dat was ook niet zomaar een vertrek, daar lag een conflict aan ten grondslag.
– Wat was dat conflict dan? Waar ging dat over?
Dat ging. Nou dat ging over een aantal zaken. Een van de dingen is dat ehm.. dat er onenig was over de manier van het runnen van de boerderij waar de kalveren en de koeien gegenereerd werden. En daar is het een en ander misgegaan.
‘t Is gewoon zo: Er zijn een aantal kalveren doodgegaan, waaronder transgene kalveren. Dat is er gebeurd toen en dat had niks te maken met high tech. Dat had te maken van hoe ga je met kalveren om. Oftewel de dingen die ik van m’n vader geleerd heb vroeger. En dat soort adviezen zijn in de wind geslagen toen. Dus er zijn transgene kalveren geweest in die tijd maar die zijn doodgegaan aan diarhee. Zo simpel is dat. Daarom zit daar een gat. Dus niet vanwege techniek die niet te reguleren is.
– Dat kan toch iedere dierenarts oplossen?
Nou, ja, kijk. Da’s niet helemaal waar. Een boer moet goed zorgen voor z’n kalveren.

BEELDEN HERMAN EN KALVEREN
JOURNAAL (TD 16596)

HERMAN DE BOER:
Nou dat is les een van mijn vader: wat doe je als een kalf geboren wordt? Je haalt de biest uit de koe en dat geef je aan het kalf. Dat is nodig want het kalf is immunodeficient zoals dat heet, het heeft geen afweer. Het kalf moet de afweer van de moeder ontvangen via de biest. Dat gebeurt niet wanneer het kalf in de placenta zit, dat gebeurt daarna, de eerste paar dagen. Dus dat is het allerbelangrijkste binnen de kalverfok. Dat je dat doet, dat je de biest van de koe geeft aan het kalf. Als je dat doet…
– En wat gebeurde hier?
Nou dat systeem vergt dus elementaire boeren logistiek, dat systeem dat is ondanks mijn waarschuwingen nooit goed van de grond gekomen en wat gebeurt er. Dat is een bekende statistiek binnen de veehouderij. Als je dat niet goed hebt, als je niet de biest geeft aan de kalveren etcetera dan heb je een sterftepercentage van kalveren van rond de 30 provent. Niks nieuws. Dat weet iedereen. Maar dat werd niet toegepast binnen Pharming.

6. NUTRICIA CONNECTION

PAN EXT. PHARMING

MUZIEK JURASSIC PARK / BONE MAN BEN

COMMENTAAR:
Een jaar na de komst van Hersbach is de sfeer binnen Pharming al dusdanig dat het geheime onderzoekscontract met Nutricia wordt doorgelekt aan … de Dierenbescherming.
En natuurlijk beseft Linskens dat hij al die tijd heeft zitten wachten op wat hem nu in de schoot valt.

CU CONTRACT MET NAMEN NUTRICIA EN PHARMING

MICHIEL LINSKENS:
Op gegeven moment kregen we vertrouwelijke rapporten, contracten zelfs onder ogen waarin bleek dat Pharming met Nutricia een contract had gesloten dat kwam er op neer dat Nutricia gedurende een bepaalde periode elke maand 400.000 gulden naar Pharming oversluisde om dat onderzoek mogelijk te maken.
– En wat dacht u toen?
Nou dat is ten eerste heel dom, want het was toen al in de tijd dat als je dingen verborg dat ze ooit aan het licht zouden komen, ten tweede van: wat wil Nutricia hiermee. En toen bleek het om verrijking van babyvoeding te gaan.
– Dat stond in het contract?
Dat stond in het contract, dus daar zakte onze broek al helemaal van af want we hadden eerst ziektes gehad, toen mastitis vervolgens konden wij niets meer bedenken en toen bleek het om babyvoeding te gaan dus toen hadden we echt zoiets van: iedereen is hier met een kluitje in het riet gestuurd. Dus wij weer terug met hoge poten naar de Tweede Kamer: moet je kijken wat is hier aan de hand.

TV FRAGMENT JOURNAAL 16-06-1994 (TD 18070)
BUKMAN VERBAASD OVER NUTRICIA CONTRACT

PIET BUKMAN:
Er wordt niet gelogen in de Kamer. Er is door mij niet gelogen in de Kamer. Het was conform de realiteit. Dat is dus niet goed geweest laten we dat erbij zeggen.
– Hoe bedoelt u?
Nou als zo’n contract er was, als het in het dossier een zekere relevantie had dan moet je daar als bewindspersoon die daar de verantwoording voor draagt van weten.
– Had u iets over het hoofd gezien?
Nou blijkbaar. Dat kan gebeuren maar ik heb in de Kamer niet staan liegen.
– U wist het niet omdat u het dossier niet uitgespit had?
Dat weet ik niet. Ik neem aan dat het er in gestaan heeft.

HANS VAN DER WIELEN:
We hebben als landbouwindustrie, dus voedselindustrie, grote cooperaties, regelmatig overleg met het ministerie van landbouw.
– En kwam toen…
Daar komen dus allerlei zaken besproken die urgent zijn, die leven.
– Waaronder de samenwerking met Pharming?
Nou, biotechnologie in z’n algemeenheid werd een issue. Dus we hebben daar diverse malen niet alleen met Bukman maar ook met Van Aartsen gesproken over biotechnologie en de ontwikkeling van biotechnologie in Nederland.
– Dus Bukman was op de hoogte van de samenwerking van Pharming met Nutricia.
Zover ik weet zal hij op de hoogte moeten zijn ja. Ik weet niet wanneer hij er voor het eerst daarvan gehoord heeft, maar ik heb een aantal malen met hem daarover gesproken en ik denk dat mijn voorganger dat ook gedaan heeft.
– Maar in ieder geval voor 94.
Voor 94 ja.

PIET BUKMAN:
Ik heb dus zelf ingesteld een overleg met mensen uit de agro-business. Daar zat Van der Wielen ook bij, daar zat iemand bij van de Centrale Suiker Maatschappij en iemand van Unilever en van de Rabo-bank. Maar daar hebben we dit dossier althans voor zover mijn geheugen strekt hoor, dit dossier nooit besproken.
– Van der Wielen heeft nooit tegen u gezegd: Wij werken ook met die Pharming.
Nou ik heb daar geen herinnering aan.

MICHIEL TOONT POSTERS AAN ZIJN ZOONTJE

MICHIEL LINSKENS:
Dus toen hebben we met Nutricia… Dat was natuurlijk een prachtig doelwit voor ons om te laten zien: kijk geheime contracten, weer een nieuwe doelstelling, eigenlijk is heel Nederland bedot de laatste vier jaar en toen hebben we gezegd Nutricia moeten we aan de schandpaal nagelen maar natuurlijk met het uiteindelijke doel om Pharming te treffen.

PIET BUKMAN:06 MISLEIDENDE POSTER DB
De Dierenbescherming kwam met de meest absurde acties de indruk wekkend ook via plakaten dat men bezig was mede onder verantwoordelijkheid van LNV om toekomstige mensheid te degenereren tot half dier.

TJARD DE COCK BUNING:
Er werd natuurlijk in die poster niet iets voorgesteld wat toekomst was. We zouden nooit mensen zo gaan veranderen dat ze uiers krijgen. Maar door dat spiegelbeeld te laten zien werden heel veel mensen opstandig en gingen ze er over nadenken. En ik denk dat de Dierenbescherming daar gelijk in heeft. Dat heeft veel bijgedragen aan de betrokkenheid van mensen bij het onderwerp.
Of ze daarmee alle nuances van wat er nu aan de hand is ook overgedragen kregen, dat betwijfel ik.

PIET BUKMAN:
Schandelijk. Het was niet alleen onsmakelijk; ik vond het zo schandelijk wat er toen gebeurd is.

MICHIEL LINSKENS:
We hebben met Van der Wielen gesproken, directeur. Het was een eerste kennismakingsgesprek waarin wij eigenlijk aankondigden van wij weten van het geheime contract af. Wij dreigden met consumentenacties, wij zeiden nou dit pikken wij gewoon niet.

PAN OVER GEVEL NUTRICIA

HANS VAN DER WIELEN:
– Hoe verliep dat gesprek?
Eh.. eigenlijk in mijn optiek wel redelijk positief. Begrip voor wat we wilden, begrip voor wat we deden.

MICHIEL LINSKENS:
Hij bekte ons af, hij blafte ons af waar we het lef vandaan haalden om zijn bedrijf in diskrediet te brengen. Begon ook gewoon ook eigenlijk bij wijze van spreken.. Er was een moment na tien minuten in het gesprek waarvan ik dacht: ik stap op. Met deze man valt gewoon niks te beginnen.

HANS VAN DER WIELEN:
Het kan best zijn dat we een gesprek gehad hebben dat ik een beetje hard geweest ben, dat weet ik niet meer, maar we werden geconfronteerd met een keiharde actie van de Dierenbescherming. Dat we gezegd hebben: daar moet je mee ophouden. Als je met ons wilt praten moet je daar in ieder geval mee ophouden.

MICHIEL LINSKENS:
Ik denk dat hij op een gegeven moment het gevoel had van ik kan met dat horkerige gedrag kom ik geen steek verder en misschien ook het gevoel van zij zijn zodanig gedocumenteerd dat ik kom er niet onderuit. Wij hadden natuurlijk ook parlementariers geinformeerd, we hadden artikelen in de krant geschreven, interviews met journalisten. Dus als hij daarmee door was gegaan had het bedrijf nog meer schade opgelopen dan nu. In ieder geval imago-schade.

HANS VAN DER WIELEN:
Als een Dierenbescherming in wezen de relatie met jouw klanten te grabbel gooit, dan kun je niks. Je bent gewoon… je hangt aan een touwtje hoor.

MICHIEL LINSKENS:
We hebben toen een gesprek gehad met hem, dat was volgens mij in Den Haag, in Babylon, in een hotelkamer. Die worden wel vaker gebruikt voor dit soort conferenties en toen hebben we afspraken gemaakt: jullie stoppen met het proces en jullie stellen een ethische commissie in en jullie kiezen voortaan voor alternatieven en daar hebben ze mee ingestemd.

HANS VAN DER WIELEN:
We hebben gezegd: wij we zullen het contract veranderen en dat betekent dat we met het project alleen doorgaan onder de voorwaarde -ja- nogmaals dat het geaccepteerd is, dat het effectief is en dat het geproduceerd kan worden.

RIJER DOOR LAB

MUZIEK JURASSIC PARK / PTERANODON HABITAT

COMMENTAAR:
De twee volgende jaren is er nauwelijks contact. Maar dan, in 1996, levert Pharming de eerste hoeveelheid lactoferrine.
Kleine potjes waar Nutricia zeven jaar eerder vier miljoen gulden voor heeft betaald. En zodra meldt de pers dat Nutricia er eindelijk de eerste experminenten mee zal gaan uitvoeren of … daar is Linskens weer.

MICHIEL LINSKENS:
Toen hebben we opgebeld en hebben gezegd: wat zijn jullie nou van plan? Ja, nee, dat kon toch? Nee, zeiden wij, dat kan helemaal niet. Wij hebben afgsproken dat jullie niet zouden samenwerken met Pharming en wij beschouwen dit als een inbreuk op afspraken die we in 94 hebben gemaakt.

HANS VAN DER WIELEN:
We hebben toen de afpraak gemaakt dat we naast elkaar zouden proberen het menselijk lactoferrine, lactoferrine via schimmels enl lactoferrine wat van de koe afkwam. Bij het bekendmaken daarvan hebben we weer een actie gekregen. Dat is bij de rechter geëindigd.

MICHIEL LINSKENS:
En die rechter die werd er volgens mij helemaal tureluurs van want Nutricia zei: we doen niks verkeerd en wij zeiden ze doen wel iets verkeerd en toen zeiden ze: kunnen jullie nou niet eens met elkaar gaan praten? En dan schors ik de vergadering nu. Jullie gaan maar met z’n allen in een kamertje hiernaast zitten en kom er maar uit.

HANS VAN DER WIELEN:
Wij zijn uit elkaar gegaan met de opdracht om toch samen te gaan praten. De urgentie van de hele verdere ontwikkeling nam wat af, de interesse nam wat af en bij mijn weten hebben we er nooit verder proeven mee gedaan.

COMMENTAAR:
En dat is tevens het einde van ‘lactoferrine’, het medicijn op zoek naar een ziekte, en waarvan de werking nog nooit werd aangetoond. De beloften van ‘lactoferrine’ zijn een stille dood gestorven.

HANS VAN DER WIELEN:
Ik heb Bukman er niet over aangesproken dat de overheid met een ander verhaal kwam. Ik heb Bukman wel en aantal malen gesproken over het feit dat we duidelijkheid wilden hebben in Nederland. Toen bleek dat er om gevraagd werd -ja- duidelijkheid wilde hebben over de acceptatie van de technologie in Nederland.
– Heeft u niet gekregen?
Daar is gewoon heel simpel gezegd dat als de duidelijkheid er zou komen dat er twee mogelijkheden zouden zijn. Of het wordt geaccepteerd en dan heb ik politieke problemen of het wordt niet geaccepteerd en dan mogen jullie weg. En het is dus makkelijker om gewoon op dit moment maar niets te zeggen en te kijken hoe de zaak zich ontwikkelt. Overheid durfde op dat moment niet een echte beslissing te nemen.

7. ZIEKTE VAN POMPE

EXT ERASMUS UNIVERSITEIT

COMMENTAAR:
Voor ‘lactoferrine’ is geen overtuigende toepassing meer te vinden. Bij de ziekte van Pompe ligt de situatie dramatisch anders. Een zaak van leven of dood. En zo heeft voor een klinische test een eerste hoeveelheid aangemaakt in muizenmelk.

ARNOLD REUSER

ARNOLD REUSER:
De klinische trial is gestart hier in het Sophia Kinderziekenhuis onder leiding van dokter Van der Ploeg, dat is dus die arts die ook daarop gepromoveerd was in eerste instantie, onderzoek naar de mogelijkheid van therapie. Na een jaar waren we eigenlijk heel tevereden omdat alle patientjes, we hadden 4 patientjes zeer ernstig ziek, die waren allemaal nog in leven en deden het best redelijk, redelijk goed.

COMMENTAAR:
Binnen Pharming werd het Pompe-project geleid door Rein Strijker. Hij is bij Pharming begonnen als eiwitchemicus, maar wordt meer en meer met management belast. Als De Boer is vertrokken neemt Strijker de produktie van het Pompe-eiwit over.

REIN STRIJKER:
Nou dat zijn we toen eerst gaan maken in muizen, zo deden we dat toen en daar heben we heel lang aan gewerkt, wel een paar jaar, met meer en minder intensieve perioden. Totdat we uiteindelijk erachter kwamen dat het goed bleek te werken en toen zijn we om de tafel gaan zitten van moet dat nou in koeien doen of niet en wat zijn de alternatieven. Moeten we misschien geiten? Dat is allemaal overwogen. Totdat iemand zei: nou misschien moeten we het in konijnen doen.

HERMAN DE BOER:
Daar is het misgegaan. En ja.. ik had natuurlijk altijd aandelen Pharming. Ik had toen ik dat zag zoveel jaren geleden heb ik ook m’n aandelen zo gaandeweg gedumpt, toen ze nog wat waard waren.

BEELDEN KONIJNENBOERDERIJ
UIT NOVA (TD 42170)

MUZIEK NINO ROTA / BLUES (DOLCE VITA DEI NOBILI)

COMMENTAAR:
Is het verhaal daarmee uit? Nee, integendeel.
Met het konijn als melkkoe neemt het verhaal het de ene bizarre wending na de andere. Want al zijn voor een microbioloog alle dieren gelijk – net als in een fabel zijn niet alle dieren zijn ook even praktisch.

ARNOLD REUSER:
Aanvankelijk hadden we een berekening gemaakt over hoeveel konijnen je dan ongeveer nodig zou hebben om voldoende van dit medicijn te maken om zeg maar 1000 patienten te behandelen, en dat kwam toen ongeveer neer ruwe schatting op 2000 konijnen.

RIJEN KONIJNENHOKKEN
UIT NOVA (TD 42170)

MUZIEK NINO ROTA / BLUES

PAN NAAR EXT. GENZYME
FABRIEKSHAL GENZYME MET CELKWEEK INSTALLATIES

COMMENTAAR:
Maar Pharming komt er al snel achter dat de ontwikkeling van het Pompe-medicijn voor het bedrijf veel te kostbaar wordt. Op zoek naar een behulpzame partner stuit Pharming op het Amerikaanse bedrijf Genzyme.
In Boston produceren ze ook eiwitten, zij het niet in dieren maar in grote ketels vol gekweekte ‘hamstercellen’.

REIN STRIJKER:
Nadat we die joint-venture hadden opgericht zijn we het produkt verder gaan ontwikkelen en wat toen al vrij snel bleek is dat we met veel hogere doseringen moesten gaan werken dan we gedacht hadden.

HENRI TERMEER
DIRECTEUR GENZYME:
The amount of enzyme needed per infusion per patient was so large, actually many times larger than any experience we had we any other proteins, that the number of rabbits you would need per patient per year became vast.

ARNOLD REUSER:
Wereldwijd heb je het toch over 5000 patienten, dus dan heb je het al over 5000 maal 2 heb je het over 10.000 konijnen en moet je toch wel na gaan denken of je dat wilt.

TLT DWN DOOR PRODUKTIEHAL
MUZIEK NINO ROTA / BLUES

46:00 COMMENTAAR:
Maar de overstap van konijnen op celkweek betekent het afscheid van de transgene produktie in melk. Geen koeien, maar ketels.
Bovendien moet Pharming tientallen miljoenen lenen om in de race te blijven.

GEORGE HERSBACH:
Ik heb hen uitgelegd wat de perikelen waren waarin Pharming terecht was gekomen.
– U had geld nodig.
Ik had geld nodig. En de reactie -overigens heel begrijpelijk- maar de reactie was zuur.

MUZIEK NINO ROTA / BLUES

HENRI TERMEER:
It was very difficult for us to see ourselves as a financier in this case, as a bank in this case and we very strongly suggested to the management, to George, that to look at us in that fashion is not the way to go.

GEORGE HERSBACH:
Da’s natuurlijk correct, maar het leek me op dat moment opportuun om die vraag in ieder geval maar gesteld te hebben.

REIN STRIJKER:
Nou ja, de stekker is er niet uitgegaan, maar dat heeft geleid tot een aanvraag voor een surseance van betaling.

HERMAN DE BOER:
Als bedrijf moet je je heel duidelijk in technisch opzicht van onderscheiden van de rest. Nou dat lag…. Voor Pharming was dat een unieke kans. We hadden al unieke dingen gepresteerd, he de wereldprimeur en de onderliggende technologie. Dat moest gewoon doorgetrokken worden. Dan was Pharming een bedrijf geweest dat aan de lopende band gewoon transgene koeien zou kunnen en dan had Pharming niks van doen gehad, niks van doen hoeven te hebben met transgene konijnen.

8 SLOT

VERLATEN LABS

COMMENTAAR:
Het uitstel van betaling gaat in op 10 augustus 2001 en zal ruim een jaar duren. In dat jaar snijdt Pharming drastisch in de kosten, ook in die van het personeel. Het verkoopt bovendien verschillende licenties en doet het Pompe-project over aan de voormalige partner in Boston. Pharming zelf keert weer terug naar de basis: transgene produktie in vee.
Als Pharming ook nog nieuw geld heeft verworven, kan het bedrijf de schuldeisers een oplossing bieden. En op 26 september 2002 beslist de rechtbank in Den Haag tot opheffing van surseance. Zo komt op het nippertje de weg vrij voor een smalle doorstart.

EXT. PALEIS VAN JUSTITIE, DEN HAAG

REIN STRIJKER:
Nou ik denk dat er geen transgene kudde in Nederland komt. Ik denk dat we dat in Amerika blijven doen. Dus dat zal in Amerika blijven. Ik denk wel dat we in Nederland blijven met onze onderzoeksfaciliteiten. En onze andere activiteiten zullen in Nederland blijven.

MICHIEL LINSKENS:
Ik denk dat een heel belangrijk punt is dat we Nederland eigenlijk een soort taboeland is geworden als het gaat om het gebruiken van genetisch gemanipuleerde dieren voor produktie.

EERSTE BEZOEKERS BIJ NIEUWE STAL
VAN STIER HERMAN BIJ NATURALIS

STIER HERMAN BIJ NATURALIS

MUZIEK JURASSIC PARK / BONE MAN BEN

COMMENTAAR:
Hoewel transgene produktie in Nederland is ontwikkeld, zal die hier niet worden toegepast. Dat gebeurt elders. In Argentinie bijvoorbeeld. Of in Wisconsin. En bij Pharming’s oude kennissen in Boston overwegen ze ook produktie in melk.

HENRI TERMEER:
In this plant that cost a few hundred million dollars to construct and to get working, 65 percent of the investment in this plant has to do with cell culture to reproduce the ability that nature has naturally to produce proteins, mammalian proteins. Twelve goats could do the same.. produce the same amount. Goats are that more efficient.

HERMAN DE BOER:
Er is gewoon enorme vraag naar produktiecapaciteit in geiten, koeien, Genzyme, koeien, ook Genzyme. Ja dus dat idee staat als een paal boven water. Wat naief? Misschien was het een beetje voor z’n tijd allemaal, dat weet ik niet, dat is wat anders.

PAN DOOR TUIN DE BOER;
KINDEREN SPELEN MET PONY, VADER KIJKT

MUZIEK JURASSIC PARK / END CREDITS

COMMENTAAR:
En zo is hier alles weer in het gareel. Herman de Boer bemoeit zich niet meer met transgene dieren – hij kijkt wel uit. Herman de Stier is door het eigentijdse wetenschapsmuseum Naturalis aangetrokken als levend pronkstuk van de permanente tentoonstelling over biotechnologie. En transgene produktie is definitief uit Nederland verbannen: De gemiste kans. Minister Bukman had dat graag willen voorkomen, maar hij durfde niet.

ZOOM UIT OVER NIEUWE STAL VAN STIER HERMAN IN OCHTENDGLOREN

ATITELING:

Regie

Research Ger Wieberdink

Camera Willem Heshusius

Geluid Menno Euwe

Montage Floor Rodenburg

Geluidsmixage Mark Meewis

Commentaar Hans Keller

Kleurcorrectie Hans Buitink

Productie Anneke Uitendaal
Nicoline Tania

Eindredactie Peter van Ingen
Doke Romeijn
Hans Keller
Frank Wiering

copyright (C) VPRO 2002

49:56 ZWART

English version —>

Posted in VPRO Tegenlicht.


0 Responses

Stay in touch with the conversation, subscribe to the RSS feed for comments on this post.

You must be logged in to post a comment.