De Paniekfactor

De Paniekfactor
VPRO Noorderlicht / 25 min / 22-05-2001
Direct na de cafébrand op oudejaarsavond in Volendam stond er een nooduitgang wijd open terwijl aan de andere kant bezoekers klem zaten voor de trap. Hoe kan het dat vluchtwegen in tijden van nood zo slecht functioneren? De Hongaarse biologisch fysicus Tamas Vicsek ontwikkelde een wiskundig model voor paniekgedrag dat veel lijkt te verklaren.

VPRO NOORDERLICHT – TRANSCRIPT

TITEL – DE PANIEKFACTOR

UITZENDING – 22 MEI 2001

DOOR JOS WASSINK EN MAARTEN HIDSKES

00:00

LEADER NOORDERLICHT

00:20

GEBLAKERD INTERIEUR

MUZIEK: DOWN SLOW / MOBY

OFFSCREEN CITATEN:

ROLF:

Ik schreeuwde eerst een paar keer: iedereen eruit, iedereen eruit, nu iedereen eruit. En toen op een gegeven moment werd het zo heet en begonnen ze ook allemaal te lopen naar die deur toe en in de chaos viel iedereen om.

CISCA:

Toen wou ik staan en toen hoorde ik zoveel mensen schreeuwen: je staat op m’n hand, je staat op m’n hoofd, je staat op m’n benen, rot op en zo. En toen dacht ik: ik kan die mensen niet nog meer pijn gaan doen, ik ga maar liggen.

ROLF:

Iedereen trekt en scheurt aan elkaar en ze willen allemaal eerst naar voren en wat je dan ziet om je heen … paniek alom.

01:01

TITEL OVER BEELD: DE PANIEKFACTOR

COMMENTAAR:

Direct na de cafébrand in Volendam stond er een nooduitgang wijd open, terwijl aan de andere kant bezoekers klem zaten voor de trap. Hoe kan het dat nooduitgangen zo slecht functioneren?

DR LOUIS BOER:

Als ze een nooduitgang al zien, dan hoeven ze daar nog helemaal geen enkel vertrouwen in te hebben.

IR RUDOLF VAN MIERLO

Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat als er echt grootschalige paniek uitbreekt, dat bijna geen enkele uitgang daar goed op te dimensioneren valt.

PROF TAMÁS VICSEK:

There is a herding effect. Some of the people will choose one of the exits because they use it for entrance and then most of them will follow them blindly.

01:50

DISCO ‘OLD MAN’S MUSIC BAR’ TE BOEDAPEST

CLOSE OP VICSEK, EN OFF SCREEN TEKST VAN HEM

PROF TAMÁS VICSEK:

I’m not very happy to be in the middel of a crowd and somehow instinctively, I get away from the heart of the crowd and look for alternative exits.

EXT. TLT UP OVER GEBOUW.

TITEL: EÖTVÖS UNIVERSITEIT, BOEDAPEST

MUZIEK: DELTA / HIGHER INTELLIGENCE AGENCY

PROF TAMÁS VICSEK, BIOLOGISCH FYSICUS:

I got interesting video recordings of bacteria colonies in which bacteria seem to exhibit some very specfic coordinated motion. And somehow it puzzeld us how these extreme simple creatures which don’t realy communicate like higher order organisms can produce specific interesting motion, group motion.

But then we realised that some much more complicated organisms like fish or birds sometimes behave similarly.

SHOT SPREEUWENZWERM BIJ AVONDSCHEMERING

BRON: MUSCH & TINBERGEN

MUZIEK: THE SAGE / PETER DAVIDSON

PROF TAMÁS VICSEK (VERVOLGT):

In a fraction of a second they order and become like one single unit and coherent. This happens without they following a single leading bird.

On the screen we could see this happening, it was so similar to what real birds do and we knew that this had not been seen like this. This is really, we believe, a step in understanding in how a particular and interesting phenomenon occurs. Flocking is very general. Fish do that, produce these schools of fish, birds and then we realised that we can describe people like this.

SCHRIJVEN FORMULE OP BORD

PROF TAMÁS VICSEK

There are situations were simple rules determine the behaviour of extremely complicated creatures. (…)

And it seemed this was all enough. mainly the way the other, your neighbours move determine how you will move in the next moment of time.

FORMULE KLAAR

04:57

DISCO BUDAPEST

‘OLD MAN’S MUSIC BAR’

PROF TAMÁS VICSEK

In physics we are always looking for simple models. Life is complicated, biologists like to underline how many elements determine life. Physicists like to look for universal behaviour, to find an underlying rule which determines a lot of things.

05:30

PAN RECHTS DOOR GEBLAKERD INTERIEUR

CAFE DE HEMEL, VOLENDAM

CIS.02

(…)Je slaat en je schopt om je heen en het maakt niet uit wat je bij een ander doet als je zelf maar wegkomt. Ik had dus gewoon toen ik in het ziekenhuis kwam de haren tussen m’n vingers zitten omdat ik aan iedereen had .. gewoon omdat je weg wilt. Maar op gegeven moment dan lukt het niet en dan geef je de hoop op dat je er ooit nog uitkomt.

MLN.04 ALLES LAG VAST, JE BEGINT GEWOON

Ze lagen er allemaal voor en tussen. Het was gewoon één hoop dat er voor die deur lag. Niemand stond er eigenlijk om eruit te lopen.

– Je kon er eigenlijk niet door?

Niet normaal lopend in ieder geval. Ze moesten er echt uitgetrokken worden.

06:19

HOGE OPSTELLING:

ILLES FARKAS ACHTER COMPUTER WERKT AAN SIMULATIES.

PROF TAMAS VICSEK:

I remember very well the evening when this whole litle model came to life and I got very excited.

OVERSHOULDER NAAR SCHERM COMPUTER

So we had some clues that we could perhaps adress the question of the group motion of people in all sorts of situations. And then in our simulations one day, we noticed there were cases when the particles, what we use to simulate peoples motion, jam. It’s really bad when jamming occurs when you move around. And it came to my mind that these are the things that may occur in the case of panic.

COMMENTAAR:

Vicsek publiceerde zijn wiskundige model van paniekgedrag in Nature. Het verscheen september 2000 met programmeur Illes Farkas en de Duitse hoogleraar Dirk Helbing als co-auteurs. Het was de eerste keer dat paniek niet als psychologisch maar als natuurkundig verschijnsel werd bekeken.

07:38

TOTAAL VLUCHT VAN TRIBUNE IN HEIZELSTADION, BRUSSEL, 1985

PROF TAMAS VICSEK:

If you want to move faster because you panic and the situation is very critical, then you are pushed against the other person with a larger force and you cannot move easily and you block eachother from motion without wanting to do so.

In stead of one person moving freely now you cannot move with respect to the other ones, so it’s like three or four people like to move simultaneously through the door and of course they cannot.

ANIMATIE: DEELTJES VAST IN DOORGANG

PROF TAMAS VICSEK:

The pressure is built up row by row. Each layer adds a given amount of pressure and those at the exit experience the largest amount of pressure.

VERDRUKKING TEGEN MUUR VAN TRIBUNE HEIZELSATDION

PROF TAMAS VICSEK:

There’s a huge pressure which acts on your chest and you cannot expand, you can’t get air, so you faint, you fall, people fall on top of you, it’s not even sometimes stepping on you which causes the tragedy, but against the weight of people on top of you, you cannot breathe.

CU ANIMATIE VERDRUKKING

09:24

IR RUDOLF VAN MIERLO,

TNO BRANDVEILIGHEID

De huidige afmetingen van nooduitgangen en dan gaat het bijvoorbeeld om hoe ze nu in de eisen voorkomen, in de bouweisen voorkomen, is eigenlijk gebaseerd op onderzoek dat al in het begin van de eeuw gestart is, begin van de vorige eeuw. Negentientien, negentientwintig in de Verenigde Staten vooral. En daarna na de oorlog. Al die onderzoeken komen ongeveer op anderhalf persoon kan per seconde door een een meter brede deur, door een twee keer zo brede deur kunnen twee keer zoveel personen. Pas bij hele smalle deuren heb je een probleem en kunnen mensen als een boog staan te dringen voor de deur en er geen van allen meer doorheen komen. Die anderhalve meter… anderhalve mens per meter per seconde is een redelijk geaccepteerd, internationaal geaccepteerd getal om te gebruiken voor de doorstroom capaciteit van de uitgang.

PROF TAMÁS VICSEK:

No one can really set or determine the standard in a real panic situation where the danger is that if you don’t get out in time, you die. And these numbers change a lot depending on the situation. It comes out of our simulation that there is a relatively sharp drop in the flow in the case of an extreme demand .

IR RUDOLF VAN MIERLO

Er zijn altijd combinaties van factoren mogelijk waardoor de uitgangen niet genoeg functioneren. Volledige veiligheid kun je nastreven maar is in feite niet mogelijk. Je moet dus altijd accepteren dat er kleine kans bestaat dat het fout kan gaan als voldoende dingen tegelijk fout gaan in combinatie met elkaar.

11:11

BEELDEN INTERIEUR ‘DE HEMEL’, VOLENDAM

MUZIEK: DOWN SLOW / MOBY

CISCA:

Ik weet nog precies naast wie ik allemaal lag op de grond, en dat is erg raar. Maar je denkt niet, je doet. Je doet alles om weg te komen, dus je denkt niet an een nooduitgang en je denkt ook niet aan een raam, je denkt gewoon aan de ingang.

ROLF:

In je reddingspoging pak je armen uit het zwarte gat en je trekt ze naar buiten en je ziet alleen maar verbaasde gezichten van: waar ben ik? En dan lpen ze de trap af en dan beseffen ze pas dat ze buiten zijn. Nou dan ben je wel totaal in paniek hoor als je zo erg verbaasd bent als je naar buiten komt.

11:56

BEELDEN BOEDAPEST;

MENIGTE OP STATION

COMMENTAAR:

Vicsek beschrijft de gang van mensen in een menigte als een mengeling van individuele en collectieve beweging. Als de dichtheid laag is, overheerst het individuele gedrag; ieder gaat z’n eigen gang. Maar naarmate mensen dichter opeen bewegen, wordt hun beweging meer en meer gedicteerd door de anderen en overheerst het collectieve bewegingspatroon. Wanneer dan bovendien paniek uitbreekt, bijvoorbeeld door brand, dan dreigt alle individualiteit te verdrinken in kuddegedrag.

12:41

PROF TAMÁS VICSEK:

This particular situation is interesting when in a dark place, smoky where the lights went out, there is a fire, smoke you don’t see where the exits are. So here now you are motivated to follow the others.

Either you can go completely with them but then if this collective pattern does not point in the right direction you may end up in the wrong place, in a corner where there is no exit and since everyone is following this tendency to such an extend that no one can escape from this situation, it’s really bad for everyone.

So in a simple simulation we take into account a mixture. We can at least account for behaviour that is a mixture of the individualistic and the group behaviour.

So if you’re both trying to be individualistic and look for alternative solutions and you’re both willing to follow, keep an eye on what others are doing and be biased by them, then you end up with the fastest outflow rate from a room.

It demonstrates that in a social situation a mixture of individualistic and collective behaviour optimizes the situation.

14:09

LOUIS BOER ACHTER CONTROLE DESK

DR LOUIS BOER:

Attentie, er is een noodsituatie. Wij verzoeken alle passagiers naar het verzamelpunt te gaan.

KIJKEND NAAR DE MONITOR:

Daar komt ze uit de hut naar buiten. Je ziet dat ze wat scheef loopt. Dat komt door die slagzij.

COMMENTAAR:

Louis Boer doet onderzoek aan de effectiviteit van nooduitgangen. Hij heeft bewondering voor de manier waarop Vicsek verdrukking berekent, maar over het vinden van nooduitgangen heeft Boer zijn eigen opvattingen.

DR LOUIS BOER, ERGONOOM, TNO TECHNISCHE MENSKUNDE:

Wat hij daar achter ziet is het kuddegedrag: hij zegt ze gaan allemaal naar die ene uitgang omdat ze elkaar nadoen. Dus de eerste tien doen het en de rest volgt. Ik denk niet dat dat voor de panieksituatie juist is. In een panieksituatie vallen mensen terug op kennis die ze hebben en die heel erg voor de hand ligt.

COMMENTAAR:

Die ‘voor de hand liggende kennis’ is de plaats van de gewone ingang. Op ons verzoek werd die wijziging aangebracht in Viscek’s model met als gevolg een simulatie die grote overeenkomst vertoont met wat zich in Volendam heeft afgespeeld.

ANIMATIE VOLENDAM

15:26

PROEF TNO: NOODOPROEP DOOR LOUIS BOER

INTERCOM:

Wij verzoeken alle passagiers naar het verzamelstation te gaan.

POV DWALEN DOOR GANG

KIJKEND NAAR MONITOR

DR. LOUIS BOER, BIJ MONITOR:

Ze vindt het een beetje eng. Erg aarzelend. Ze hoort ook die deur dichtgaan. Ze ziet het niet; het is donker.

Nou die deur loopt ze direct voorbij. Die deur staat een hele goeie markering op, maar eh ze wil er niet aan.

DR LOUIS BOER:

INTERVIEW

Die deur daar zit een keurig bordje op, dat klopt helemaal, dat is volgens de richtlijnen gedaan en toch lopen ze er voorbij en dat zijn er niet een of twee maar dat is ruim 30% van de mensen. Een op de drie lopen eraan voorbij. En daar moet je nog bij bedenken dat dit nog een vrij ontspannen situatie is. Als het echt paniek, als het echt nood is, dan wordt het er zeker niet beter op. En je moet het ontwerpen voor een noodsituatie.

16:31

WIJD SHOT DOOR TUNNEL

LOUIS BOER OVER MIDDENSTREEP

MUZIEK: EYE TO EYE / FAY LOVSKY & LA BANDE DESSINEE

DR LOUIS BOER (OFF):

Onthullend is, als je zelf eens een nooduitgang probeert. (…) Dan loop je al tegen je eigen angst voor deuren aan. Dan heb je eigenlijk al het idee: ik doe iets wat eigenlijk niet mag.

DR LOUIS BOER:

Hallo? We zitten in de Drechttunnel in de westbuis 3 en 4. Zou u daar in de westbuis de noodverlichting willen aandoen. De bordjes boven de vluchtdeuren.

MAAKT FOTO

DR LOUIS BOER:

Het bordje wijst redelijk de deur in. Kom je nou recht voor het bord te staan… Recht voor de deur te staan, dan wijst het beide kanten op behalve naar de deur. Nou hier moeten we dus naar binnen.

Dat is een deur die toch een zekere aarzeling oproept. Er staat alleen op ‘11’ Het bord staat zo hoog dat zie je echt helemaal niet meer. Hier staat ‘11’ op. Wel is positief er zit een verdiept kozijn, dus het valt wel op als deur, dat is wel een goed punt hiervan. De deurkruk is ook standaard, dat is altijd prettig, dat kennen we. Dus je gaat hieraan trekken of duwen en het gaat open. Kijken we naar binnen, dat is heel goed gedaan, zien we een bord dat meteen een richting geeft.

Kijken we deze kant op, is het een vrij eindeloze vluchtgang en ‘t is niet een uitnodigende gang.

BOER LOOPT DOOR TUNNELGANG

Wat hier ook niet geweldig is, is je vindt geen bevestiging. Er staat een bord met een pijl maar er staat nergens een bevestiging dat je op de goede weg bent.

FLITS!

BOER BIJ BRUUGETJE NAAR DEUR:

Hier zou gedrang kunnen ontstaan. Het hangt natuurlijk helemaal af of er een touringcar in zit of als het druk is of niet druk.

We gaan even de deur proberen. Dit is ook een heel fatsoenlijk deur. Standaard, standaarddeurkruk. Nou… Waarom doet dit nou prettig aan? Dit doet huiselijk aan.

VOLG TRAP OP TOT GLAZEN BUITENDEUR

Nou ook dit is heel erg duidelijk in mijn ogen.

FLITS!

Nou ja, ‘t is gewoon de normale wereld met een trottoir ennuh… Prachtig, heel goed.

19:12

DR LOUIS BOER, INTERVIEW:

Je zou zeggen in geval van nood zijn alle taboes voorbij en dan breek je daar doorheen. Ja en nee. Sommige dingen breek je inderdaad doorheen, bijvoorbeeld mensen proberen door de ruiten te gaan. Dat is normaal taboe. En waarom doen ze dat? Omdat ze direct achter de ruit de vrijheid voor het grijpen zien. Dat is bij de nooduitgangen heel anders. Bij die nooduitgang ligt niet de vrijheid vlak achter die deur voor het grijpen maar mensen zijn er onzeker over: ze weten niet wat erachter ligt. Maken ze dus een plan, heel snel moet dat allemaal gaan in de nood van het moment, en het plan is dan heel simpel: waar is de uitgang?

WIJST OP FOTO OUDJAARSAVONDFEEST IN CAFE DE HEMEL OP SCHERM PC

DR LOUIS BOER:

Hier op de foto staat de gewone uitgang. Als je heel goed kijkt zie je hier een bordje UIT staan. Het zijn klapdeurtjes en het is erg vol. Zo zijn de mensen binnengekomen. Ze hebben hun jassen hier tussen het traliewerk gepropt. Zo zijn ze binnengekomen en als er nood is willen ze zo eruit.

Hier recht tegenover was een nooduitgang en die was heel goed in orde en die is nauwelijks gebruikt.

FOTO’S VAN NIEUWJAARSFEEST IN BAR DE HEMEL, VOLENDAM

GELUID FEEST

DR LOUIS BOER:

In een panieksituatie denken mensen redelijk oppervlakkig na. Ze raadplegen de situatie, ze gaan uit van de bestaande kenis die ze hebben en ze weten: DAAR is de uitgang. En zodra ze dat weten stoppen ze met denken en gaan ze ervoor. En het idee dat er aan de andere kant ook nog eens een uitgang is komt niet meer omhoog.

20:53

DRUKTE OP TRAPPEN VAN STATION BOEDAPEST

MUZIEK: TOYS / JANSEN & BARBIERI

VICSEK IN PARK:

PROF TAMÁS VICSEK:

Somehow it seems that this century, or the last century, was a century of huge crowds. People can move around much easier these days…

PAN OVER GROEP OP UITZICHTSPUNT

PROF TAMÁS VICSEK:

And the new phenomenon is that in the third world there is also a huge traffic of people. They don’t stay anymore in their villages and hundreds of thousands of people show up at events.

And these developments really make necessary to handle these situations in a more professional or predictive manner. And the computer will predict what to do.

OVERZICHTSSHOT:

PUBLIEK VOOR WIJDS UITZICHT OVER BOEDAPEST

21:59

INTERIEURSHOTS HEMEL:

PALFOND EN GEBLAKERDE STEREO

IR RUDOLF VAN MIERLO:

Regelgeving is in z’n algemeenheid, ik noem het altijd ‘distaster-driven’. Als er een ramp komt, zie je de gaten in de regelgeving en wordt de regelgeving aangepast. Ik vermoed ergens dat dat met Volendam ook kan gebeuren. Of het uiteindelijk leidt tot andere regelgeving durf ik nog niet te zegen, maar dit zijn wel de momenten waarop regelgeving gemaakt wordt. Dus het zou misschien een goede zaak zijn als we wat meer gingen kijkne naar inventaris en er is een reele kans dat dat gebeurt.

22:35

INTERIEUR HEMEL;

GEBLAKERDE INGANG

DR LOUIS BOER:

Er is een angstfactor die speelt en die moet je proberen weg te nemen.

Je zou er wel wat aan kunnen doen. Bijvoorbeeld in een cafe-situatie zou je als het cafe gaat sluiten en nadat iedereen heeft afgerekend aan de mensen kunne zeggen: wilt u nu het cafe verlaten via de nooduitgang.

Ik denk dat dat een vrij goed uit te voeren maatregel is en wat bereik je daarmee? Daarmee bereik je dat de stamgasten in elk geval heel goed weten waar de nooduitgang is en wat er dan gebeurt in een moment van paniek: dan ligt het vooraan. He die angstfactor is er niet meer en in dat geval weten ze: ik kan die nooduitgang gebruiken. Nou van een dergelijke maatregel zou je een gunstig effect kunnen verwachten.

MUZIEK: WHY DOES MY HEART FEEL SO BAD / MOBY

23:31

INT. VOLENDAM

STILL TAP MET TITEL:

met speciale dank aan

Cisca Reurs

Melvin Smit

Mandy Smit

Rolf Zwarthoed

23:43

PAN OVER INTERIEUR – ROLTITEL:

SAMENSTELLING & REGIE Jos Wassink

RESEARCH Maarten Hidskes

CAMERA Jacko van ‘t Hoff

Willem Heshusius

GELUID Menno Euwe

Tom d’Angremond

MONTAGE Jan Overweg

MIX Jack Bol

KLEURCORRECTIE Martin Klein

MUZIEKADVIEZEN Jan Jonker

LEADER Marco Vermaas

COMMENTAAR Tessel Blok

REDACTIE Kees de Groot van Embden

Rob van Hattum

Maarten Hidskes

Simon Rozendaal

Karin Schagen

Marie Lou Schoenmakers

Annemiek Smit

Gertjan Wallinga

Jos Wassink

WEBREDACTIE Jacqueline de Vree

Marc Koenen

MET MEDEWERKING VAN

J.N. Veerman, café De Hemel

Thom Keizer, SSNV

Wim Runderkamp, SSNV

G. Dekkers, Don Bosco College

Gert van Dam, Omroep Rijswijk ZH

Ynso Suurenbroek, UTwente

Hr. Abrahamse, Zuidhollandse Waarden

Margret Greuter, Gemeente Volendam

PRODUKCIE Karin Spiegel

Madeleine Somer

EINDREDACTIE Hansje van Etten

copyright (c) 2001 VPRO

voor onze wekelijkse nieuwsbrief,

kijk op www.noorderlicht.nl

24:06 ZWART

English version —>