Skip to content


Groot in Nano

Het Kavli Institute of Nanoscience Delft viert op 10 maart zijn tiende verjaardag. De financiële bijdrage van de Kavli-foundation is jaarlijks maar ongeveer een procent van de totale begroting, maar de naam is van onschatbare waarde.

Delft, 17 juli 2003 – In de zomer van 2003 ontving Prof.dr.ir. Hans Mooij (quantumtransport, TNW) een vreemde email. Een zekere ‘Kavli Foundation’ stelde zich ten doel om onderzoek in nanowetenschappen, astronomie en neuroscience te bevorderen door per deelgebied drie of vier instituten te sponsoren. En of Delft daar interesse in had.

“Ik had nog nooit van Kavli gehoord”, herinnert Mooij zich. Ja, Noorse koekjes die hij van zijn vakantie kende heetten ook zo. Maar dat zal het wel niet zijn.

Indertijd wemelde het van de Nigeriaanse spam waarin fantastische bedragen werden aangeboden tegen een kleine storting. Dus Mooij was op zijn hoede. Googlend kwam hij erachter dat Fred Kavli een van oorsprong Noorse industrieel was die een fortuin had vergaard met sensoren voor lucht- en ruimtevaart, auto’s en industrie. In 2000 had hij zijn bedrijf Kavlico verkocht en sindsdien richtte hij zich op filantropie. Als middel had hij daarvoor drie fundamentele wetenschapsgebieden gekozen: die van het hele kleine (nanoscience), het hele grote (kosmologie) en het ultiem complexe (hersenwetenschappen). Hij had een bestuur geworven van universitaire zwaargewichten die voorzitter David Auston er op uit hadden gestuurd om de beste onderzoeksgroepen ter wereld op te speuren. Zo was de voormalige Bell Labs onderzoeker en universiteitsbestuurder op het spoor gekomen van de afdeling van Hans Mooij in Delft.

 

Santa Barbara, 12 december 2003 – Santa Barbara, ook bekend als de Amerikaanse riviera, is de woonplaats van veel gefortuneerden, waaronder Fred Kavli. Hans Mooij en Cees Dekker hebben er een ontmoeting met hem en met het bestuur van de Kavli-stichting. De werkkamer op de eerste verdieping biedt een panoramisch uitzicht over de Stille Oceaan. Dekker herinnert zich een gesprek in een aparte sfeer. Kavli zelf was buitengewoon aardig, zacht bespraakt maar hield zich op de achtergrond. Het gesprek werd gevoerd door leden van de Board – stuk voor stuk zwaargewichten van Amerikaanse universiteiten. Die vroegen Dekker en Mooij over hun onderzoek, over de support en hun doelen. Dekker kreeg het gevoel dat hij gescreend werd. “Het was echt zo’n kandidatengesprek.” Daarna kwam Mooij aan de beurt om over zijn onderzoek te vertellen.

“Achteraf denk ik dat ze wilden weten wie de eerste directeur moest worden”, zegt Mooij nu.

Even werd de bespreking onderbroken om naar de zonsondergang te kijken. Daarna keerde iedereen weer naar zijn plek terug. Op gegeven moment sprak Kavli toch. “Wil jij directeur worden”, sprak hij tegen Mooij.  Dat is goed, antwoordde hij. “Ik denk dat ze al wel besloten hadden dat Delft een Kavli-instituut zou worden, maar wel nog de directeur moesten kiezen.” Kort daarna was het afgelopen en ging het gezelschap de stad in om iets te eten.

 

Stadhuis Delft, 5 februari 2004 – De geheimzinnige besluitvorming blijkt een handelsmerk van de Kavli-stichting. Tijdens een ontvangst van het Kavli-bestuur in het Delftse stadhuis aan de Markt zegt Kavli iets dat volgens Mooij alleen maar kan betekenen dat de Delftse nominatie binnen is. Toch vraagt hij het voor de zekerheid nog even na: dus we worden een Kavli-instituut? Het antwoord is bevestigend.

Kavli heeft nog wel een vraag aan het Delftse college van bestuur, dat ook van de partij is. De Kavli-foundation stort 7,5 miljoen dollar in vijf jaarlijkse delen als kapitaal waarvan het instituut de rente krijgt. Kavli, opeens de zakenman, wil weten wat het cvb daar tegenover stelt. Het college besluit het bod te pareren en zegt een vergelijkbaar bedrag toe. De papieren worden op 10 maart 2004 in New York getekend waarna het Delftse Kavli-instituut een feit is. De zusterinstellingen aan de Cornell universiteit en Caltech tekenen dan ook. “De financiële bijdrage is niet het belangrijkst”, zegt de huidige directeur Cees Dekker. Het gaat om jaarlijks 2-3 ton aan rente-inkomsten – ruwweg een procent van de afdelingsbegroting. “Maar dat ze ons samen met Caltech en Cornell hebben uitgekozen als de top 3 in nanoscience, na een wereldwijde zoektocht. Dát geeft een enorme prestige. Later kwamen Harvard en Berkeley daarbij. Vijf topinstituten waarvan vier in de VS en wij. Daar zijn we trots op.”

 

Ilulissat, Groenland, 11-15 juni 2007 – Zeventien wetenschappers van naam hebben gehoor gegeven aan de uitnodiging deel te nemen aan het Kavli Futures symposium over bionanotechnologie. Dekker staat op de lijst tussen Stephen Chu (Nobelprijswinnaar 1997 en oud-minister van onder Obama) en Freeman Dyson (legendarisch natuurkundige uit Princeton). Dit is nou zo’n evenement dat je vanuit Delft nooit voor elkaar zou krijgen, maar als Kavli-foundation wel. Dekker heeft het symposium samen georganiseerd met Paul McEuen (Cornell University) om een stel grote geesten halverwege de VS en Europa samen te brengen om hen na te laten denken over de verre toekomst van nanotechnologie en biologie en over de samensmelting van bio- en nanotechnologie in kunstmatige cyborg cellen. Nature redacteur Philip Ball doet er verslag van.

De onderzoekers stellen in hun eindrapport[i] dat nanotechnologie nu vooral nog gebruikt wordt om levende cellen mee te onderzoeken. Maar dat op termijn nano-onderdelen een rol kunnen gaan spelen binnen cellen. Dat er dus letterlijk een fusie plaats zal hebben tussen biologie en nanotechnologie. ‘Over vijftig jaar zal synthetische biologie net zo algemeen en verspreid zijn  als elektronica nu’, stelt het slotdocument. ‘En net als bij elektronica zal de impact tijdens de ontwikkeling niet te voorspellen zijn. Toch hebben onze beslissingen van nu enorme gevolgen voor de toekomst.’

 

Ayers Rock, Zoetermeer, 16 september 2010 – Hans Mooij heeft het gemakkelijk op deze Kavli-dag. Hij hangt aan een touw en daalt majesteitelijk langs de klimmuur af naar beneden. Tientallen medewerkers van het Kavli-instituut slaan zijn tocht van onder gade. Ze zien een oranje vlaggetje uit zijn broekzak steken.

Van beneden komt Cees Dekker opgeklommen. Hij beweegt zich behendig langs de gekleurde uitsteeksels omhoog. Een paar keer stopt hij om een route te plannen en gaat dan weer door. Iets onder het midden komt hij Hans Mooij tegen – hangend in de touwen. Mooij haalt het vlaggetje uit zijn achterzak en overhandigt het aan Dekker. Van beneden klinkt gejuich en applaus. De 68-jarige emeritus heeft het stokje overgedragen en Cees Dekker is de nieuwe directeur van het Kavli-instituut of Nanoscience Delft dat sinds 2010 uit twee afdelingen bestaat: Quantum Nanoscience en Bionanoscience. Delft is het eerste instituut dat een tweede ondersteuning (van 5 miljoen dollar) van de Kavli Foundation heeft ontvangen, mede ingegeven door de ontwikkeling van bionanoscience. Het oranje vlaggetje krijgt een plaats in de boekenkast van Cees Dekker.

 

Boston, 28 februari 2012 Prof.dr.ir. Leo Kouwenhoven heeft nieuws voor het congres van de American Physical Society. Het was precies twee jaar nadat hij had besloten dat Majorana’s een interessant onderzoeksobject zouden zijn. De zaal was als gevolg van de geruchtenstroom overvol. Het was net een metrostation in het spitsuur, schreef een verslaggever van Nature.

Kouwenhoven presenteerde de meetresultaten van een maand eerder met een opmerkelijk bestendig piekje in de geleiding. “Hebben we Majorana fermionen gezien?” besloot hij zijn presentatie, “I’d say it’s a cautious yes.”

Nature meldde onmiddellijk Quest for quirky quantum particles may have struck gold en daarmee waren Kouwenhoven en Majorana’s wereldnieuws. In Delft rinkelde de telefoon onophoudelijk en liep de mailbox vol met interviewverzoeken. Het antwoord was steeds: “Dank voor uw belangstelling, maar we hebben nog niks gepubliceerd en we kunnen dus niet op uw verzoek ingaan.”

De publicatie ging op 23 maart 2012 naar Science die het stuk onmiddellijk liet reviewen. Op 12 april 2012 kwam het artikel uit: Signatures of Majorana Fermions in Hybrid Superconductor-Semiconductor Nanowire Devices. Dat was het startschot voor de publiciteit. Op een dolle donderdag kwamen RTL, NOS en Reuters langs op het lab. ‘s Middags belde Kouwenhoven met de BBC en ’s avonds trad hij op bij Pauw & Witteman. Tussendoor hield hij nog een praatje voor het Radio 1-nieuwsprogramma ‘Met het oog op Morgen’. ‘Een deeltje van niks heeft een revolutie ontketend’, constateerde dagblad Trouw de volgende dag droogjes.

 

Delft, 6 februari 2014 – “Oh. dat had ik kunnen bedenken”, reageert Dekker wanneer hij gevraagd wordt naar zijn plannen voor de komende tien jaar. “Tien jaar geleden hebben we ons gepresenteerd als instituut voor nanowetenschap omdat we geloofden dat nano geen hype was, maar omdat nano de fundamentele schaal is waar de materie zich ordent, van quantuminteracties tot de bouwstenen voor levende materie. Voor Quantum Nanoscience zal veel van het onderzoek zich de komende tien jaar zich richten op de quantumcomputer. Bij Bionanoscience richt het zich op begrip van de moleculen van de cel. Er schemeren ideeën om zelf een levende cel te bouwen of onderdelen daarvan. Toen Richard Feynman stierf liet hij op zijn blackboard een quote achter: ‘What I cannot create, I do not understand’. En inderdaad, de beste manier om een levende cel echt te begrijpen is er een te bouwen.”

 

TIJDLIJN

 

2003 – Eerste contacten tussen Fred Kavli, Hans Mooij en Cees Dekker.

2004 – Op 10 maart vindt in New York de ondertekening plaats voor het Delftse Kavli-instituut naast twee zusterinstituten aan Cornell University en CalTech.

2004 – Oprichting Casimir onderzoeksschool door Kavli Delft en Universiteit Leiden (LION)

2006 – Nanoscience workshop voor journalisten van Die Zeit, Nature News, Economist en 7 anderen. Volkskrant zei af.

2007 – Het eerste Kavli Future Symposium vindt plaats op Groenland en gaat over de samensmelting van bio en nano.

2008 – Kavli-instituut start Bionanoscience en ontvangt van de Kavli foundation 5 miljoen dollar bovenop de eerdere 7,5 miljoen.

2009 – Opening Kavli nanolab met cleanroom en nanofabricage faciliteiten.

2010 – Kavli bestaat nu uit QuantumNano en Bionano afdelingen. Op 16 september draagt Hans Mooij directeurschap over aan Cees Dekker.

2011 – Instelling van Kavli newsletter en 2-jaarlijkse Kavli Delft Thesis Prize voor het beste proefschrift.

2012 – Start bacheloropleiding nanobiologie met Erasmus Universiteit. Ontdekking van Majorana fermion.

2013 – Oprichting Qutech Centre om wetenschap en industrie te verenigen rond quantumcomputer.

2013 – Op 21 november overlijdt oprichter en voorzitter Fred Kavli. De instituten zijn gewaarborgd.

2014 – Kavli-instituut Delft viert op 10 maart het tienjarig bestaan.

Posted in Artikelen, Delta, Nakijken.

Tagged with .