Een jongen van 24 die de hele wereldgeschiedenis beschrijft om de huidige crisis te analyseren is gek of geniaal. Ik neig naar het laatste.
Het verhaal gaat dat toen geschiedenisstudent Rutger Bregman zijn manuscript bij de Bezige Bij inleverde, hij er briefjes op had geplakt: Let op! Niet weggooien! Belangrijk! Kennelijk heeft het de betreffende redacteur geholpen om over zijn vooroordelen omtrent overspannen ambities heen te stappen. Gelukkig voor ons, want het boek is inderdaad te belangrijk om weg te gooien.
Bregman constateert dat toen hij geboren werd, Nederland in feite al af was: ‘Al mijn hele leven staat Nederland boven in de internationale lijstjes. Beste gezondheidszorg, veiligste verkeer, hoge inkomens, grote pensioenpotten, dalende criminaliteit en schone straten.’
In een wervelend betoog beschrijft hij hoe het zover heeft kunnen komen. En anders dan de meeste geschiedkundigen begint hij niet bij de Grieken of de uitvinding van het schrift, maar bij de Big Bang. Vorming van sterrenstelsels, ontstaan van het leven, de evolutie – Bregman pakt het vlot en vrolijk aan en komt met opmerkelijke observaties. Bijvoorbeeld dat de mens aan het eind van de laatste ijstijd waarschijnlijk slimmer was dan wij nu omdat er nog een evolutionaire druk op intelligente bestond. Ging de vooruitgang in het begin nog langzaam (tienduizend jaar om een speer te ontwikkelen, is dat niet wat veel?), de van nature kunstmatige mens maakte zich steeds verder los van de natuur. En was het leven in de middeleeuwen nog ‘kort, hongerig en oersaai’, dan is nu het paradijs wel aangebroken. Echt, bezweert Bregman, we hebben het nog nooit zo goed gehad. En ja, er is ook waarschijnlijk nog nooit zoveel geklaagd.
Nu zijn er vanaf de bankencrisis in 2008 wel wat wolken over ons paradijs gedreven, maar onze welstand blijft historisch ongeëvenaard. Het probleem is meer dat we zo gewend zijn aan groei, dat we denken dat het normaal, ja noodzakelijk is. Dat is het Angelsaksische idee van vooruitgang dat al sinds Adam Smith (18e eeuw) opgeld doet. Daartegenover staat het Frans/Duitse of utopische vooruitgangsdenken. Bregman neemt het op voor die continentale variant nu het economische groeimodel op zijn eind begint te lopen. Maar wie het opneemt voor utopieën maakt zichzelf kwetsbaar voor kritiek: kijk eens wat er van de eugenetica is geworden, kijk eens naar de Franse Revolutie, de Eerste Wereldoorlog en de Holocaust. Aan losgeslagen utopieën geen gebrek. Bregman houdt niettemin vol: zonder dromen geen vooruitgang. Voor nostalgie is hij te jong, voor cynisme te optimistisch. Bregman wil vooruit met pragmatische idealisten. Dat is het open einde van een slim, sterk en sympathiek boek.
Rutger Bregman, De geschiedenis van de vooruitgang, Bezige Bij 2013, 410 blz, € 22,90
