Het Zesde Zintuig

Het Zesde Zintuig
VPRO Noorderlicht / 25 min / 28-03-1999
Dat dieren met elkaar communiceren door feromonen (zoals sekslokstoffen) is bekend. Maar omstreden is de claim van Dr Monti van Pherin Pharmaceuticals die beweert dat mensen ook een zesde zintuig hebben. Driehonderd jaar geleden ontdekt door een Nederlandse legerarts. Volgens Monti is het een directe toegangspoort tot de hersenen. Organon heeft een deal met Monti gesloten voor een nieuw middel tegen menstrautieklachten.

tekst van de uitzending:

VPRO NOORDERLICHT – MONTAGE
AFLEVERING ‘HET ZESDE ZINTUIG’
UITZENDING 28 MAART 1999
door Jos Wassink

STOKER HEALTHCLUB

DR. LOUIS MONTI,
ONDERZOEKSLEIDER PHERIN PHARMACEUTICALS:
About ten years ago we discovered a new sensory system, a sixth sense, that in humans can influence body functions, mood and behaviour.

DR. KOEN WIEDHAUP,
GROEPSDIRECTEUR AKZO NOBEL PHARMA
Als het werkt, dan geeft het de kans om een totaal nieuw soort geneesmiddel te ontwikkelen.

TITEL: HET ZESDE
ZINTUIG

CHEMISCH LABORATORIUM OMSTREEKS 1960

DR. LOUIS MONTI:
Everything started back in the sixties when Dr. David Berliner found that some substances extracted from human skin that were laying in open flasks in the laboratory had some very interesting effects in human subjects, in co-workers that were breathing the air when their moods changed. Some people that were really introspective started to be more extrovertive and talk with eachother and felt more relaxed and more active. This kind of anecdotical report led to the conclusion by Dr. David Berliner that these substances were affecting human mood and behaviour.

FOTO DR. DAVID BERLINER,
OPRICHTER PHERIN PHARMACEUTICALS.

DR. LOUIS MONTI:
The substances didn’t smell, he said to me. But he wanted to study if they were active in the nose and particularly in the vomeronasal organ.
Every human subject has two, a pair of these vomeronasal organs. These organs were discovered three hundred years ago by a Dutch surgeon by the name of Fredrik Ruysch, back in 1702. And he was able to find two small openings that he canulated and these openings led to a tubular structure, the form of a cigar but small, about 1 cm in length and that he first described as the vomeronasal organ.

RONVAARTBOOT OP WAKULA SPRINGS, FLORIDA

PROF. MIKE MEREDITH,
NEUROBIOLOOG, FLORIDA STATE UNIVERSITY
Some people use the term sixth sense to refer to communication by chemicals that are detected by the vomeronasal organ or VNO. This is a separate chemoreceptor organ in the nose of most mammals and reptiles. And it’s separated from the main olfactory system which is the system which we usually think of as detecting odours.

RATTLESNAKE UIT VAT
IN TALLAHASSEE MUSEUM

PROF. MIKE MEREDITH:
Now he’s touching the ground with his tongue, isn’t he?

INTERVIEWER:
Is he using that to find his way around?

MIKE JONES,
CURATOR OF ANIMALS, TALLAHASSEE MUSEUM:
He’s exploring, he’s just testing the scents in the air, trying to determine what’s around him. What kind of animals, what kind of smells. It’s just, it’s his chief sensory organ: he’s using his tongue and the Jacobson’s organ ton interpret the scent particles that are in the air.

INTERVIEWER: What’s the Jacobson’s organ?

PROF. MIKE MEREDITH:
That’s the same as the vomeronasal organ, it’s just an alternative name but it’s a more common name in reptiles.

COMMENTAAR:
Aan de State University van Florida bestudeert professor Mike Meredith het vomeronasale orgaan bij hamsters. In de afgelopen twintig jaar is veel duidelijk geworden over de anatomie en de functie van dit zesde zintuig.

PROF. MIKE MEREDITH:
The vomeronasal organ is very common in mamals and in reptiles. In only a few cases has it been investigated whether or not it is functional to the kinds of communication we’re talking about and these would typically be communication between male and female which would induce mating, for example, that would be a sexual pheromone that was carrying the information. All of the mammalian communication seems to be related to reproduction.

VOLG MEREDITH IN HET HAMSTERVERBLIJF

So this is where we keep our animals. They’re in four separate cabinets. These two contain the females and these two contain the males. So the airflow from the two groups don’t mix. Other then incidentaly when we open the doors, but we try to avoid too much mixing.
– Why is that?
Because we don’t want the males and the females influencing eachother outside of our experiments. We like to keep them isolated to start with.
– And how do they produce these odours?
The males and the females both produce odours. We deal primarily with the male behaviour, but one can see the scent-glands more easily in a male than in a female. That would be -this guy is a little squittish- that would be the flank gland which is this slightly darker area in the fur right there. It’s a skin gland which produces secretion which the animals use to mark their territory. This animal -hoohoo he’s a little irritated- this animal actually has his vomeronasal organ removed but he seems pretty healthy and he’s a male.
We’re interested in them because they’re very dependant on chemical cues for mating, especially the males. If they don’t have any chemical cues from the female, they won’t. That information comes from the main olfactory system and through the vomeronasal system.

CLOSE UP HAMSTERSCHEDEL:

PROF. MIKE MEREDITH:
This is a hamster skull and the eye would be here, this is the front of the nose, this is the incisor tooth, and the VNO is inside the nose here, we look at the surface of the palet, the bony surface of the palet, these natural openings you can look through those and see the swelling in there along the midline which are the bony capsules around the vomeronasal organ.

EXPERIMENT: ONBEHANDELDE MANNETJES HAMSTER
WORDT BIJ VROUWTJE IN KOOI GEZET. BEGINT TE SNUFFELEN.

PROF. MIKE MEREDITH:
In a number of species including many rodents, there is a secretion of lutenizing hormone when animals are exposed to chemical signals from the opposite sex. So males produce this in response to females and females porduce it in response to males.

EINDE EXPERIMENT: HAMSTER HEEFT INMIDDELS 6 KEER GEPAARD

PROF. MIKE MEREDITH:
In rodents, when the vomeronasal organs are disabled, then you don’t see this hormonal response. So there seems to be some relatively direct connection there.

PROJECTIE MICROSCOOPSLIDE
DOORSNEDE HAMSTERNEUS

If we would take a section across the nose in this region …, we would see… something like this. This is the top of the nose and this is the roof of the mouth, the lower jaw is not shown here. Thsi is the division between the left and right side of the nose and these are the two vomeronasal organs. The dark blue line is the bone capsule surrounding the organ and this thicker layer at the side of the opening here is the sensory epithelium which has the receptor cells in them. The white space is where the stimuli will enter.

COMMENTAAR:
Vanuit het vomeronasale orgaan lopen zenuwbanen naar een afzonderlijk geurcentrum en van daaruit door naar de hypothalamus.

PROF. MIKE MEREDITH:
Well the hypothalamus we know has important functions in social and sexual behaviour and in reproductive system and this acessory system which comes from the vomeronasal organ has a more direct input to these regions that control this behaviour.

EXPERIMENT: ANDERE HAMSTER WORDT BIJ VROUWTJE IN KOOI GEZET EN BEGINT TE SNUFFELEN, MAAR KOMT NIET TOT PARING.

When we remove the vomeronasal organs under surgical anaesthesia from male hamsters and then allow them some time to recover from surgery, that the animals that have their vomeronasal organs removed are significantly impaired, significantly poorer in their mating behaviour with females.

BEHANDELDE HAMSTER STUNTELT VERDER, VROUWTJE LOOPT WEG

This would be true for animals who have no sexual experience to start with. If they have sexual experience to start with, then removing the organ has no effect. So we think in fact that the organ may be important for the first time that a male meets a female in reproductive condition, when the two animals are in reproductive condition, and that would be important for an animal like a hamster which is a prey species, his life may not be very long, it’s important to be successful on the first attempt.

WEGHALEN BEHANDELDE HAMSTER

TERUG IN DE SPORTSCHOOL

COMMENTAAR:
Zweet bij mensen lijkt dezelfde functie te hebben als geurstoffen bij hamsters. Namelijk communicatie over lichaamsgesteldheid door middel van zogeheten feromonen.

RIJER DOOR EETZAAL KLOOSTER

Uit anekdotes is het zogenaamde slaapzaaleffect bekend. Bij vrouwen die dicht opeen leven zou na verloop van tijd de menstruatie synchroon gaan lopen. Martha McClintock van de universiteit van Chicago besloot dit verschijnsel nader te onderzoeken. Ze publiceerde haar bevindingen vorig jaar in Nature.
Negen vrijwilligsters werd gevraagd om een compres onder de oksel te dragen om zo het zweet op te vangen. Aa het eind van de dag werd het dan weer ingeleverd. Vervolgens werd het met alcohol doordrenkt en doorgegeven aan andere vrijwilligsters.
Aan hen werd gevraagd de alcohol onder de neus te wrijven en de menstruatiedata te noteren. Afhankelijk van de fase waarin de eerste vrouw verkeerde bleek de menstruatiecyclus van de tweede vrouw te verlengen of juist te bekorten. Het bestaan van menselijke feromonen was daarmee bewezen.

PROF. MIKE MEREDITH:
Martha McClintock’s experiment, which shows that human females will synchronise their menstral cycles if they live together, is a pretty good demonstration of pheromone communication, …It does not tell us anything about the vomeronasal organ and the ‘sixth sense’ because we don’t know if these chemicals are detected by a vomeronasal organ even if humans have one.

COMMENTAAR:
In Salt Lake City denken ze daar anders over. Op het terrein van de universiteit is het bedrijfje Pherin Pharmaceuticals gevestigd. Onderzoeksleider doctor Louis Monti richt zich op mdische toepassingen van feromonen via het menselijk vomeronasale orgaan.

DR. LOUIS MONTI,
ONDERZOEKSLEIDER PHERIN PHARMACEUTICALS:
Several years ago we developed an in vitro bio-assay in order to test the effect in cells of the human vomeronasal organ. We record the activity of each individual cells, using special electrodes, micro-electrodes, while we deliver tiny little quatities of pheromones that we want to test, we deliver to the cell. And those substances that are active in these living cells we set aside for further studies in human subjects.

DR. LOUIS MONTI:
We now know from our studies and from studies from other independent investigators that human beings communicate through pheromones and even more we were able to find that the system that in other animals like mammals and reptiles is in charge of detecting these external chemical signals that we know today as pheromones, as human pheromones, is present in humans.

EXPERIMENT: DR. MONTI ZOEKT VOMERONASALE ORGAAN IN NEUS VAN
VRIJWILLIGSTER EN TOONT DIT AAN DE CAMERA.

DR. LOUIS MONTI:
If humans have a vomeronasal organ, is this organ connected to the brain, functionally connected to the brain, is it important, does it have any function.
So we developed a technique and a special electrode that allowed us to deliver a tiny little quatities of vapour of human pheromones or other substances to the human vomeronasal organ only. And that way, we can record a the electrogram of the organ that we called the electrovomerogram and which is a sign of activity, of function.

EXPERIMENT: DR. MONTI SLUIT ELECTRODES AAN RONDOM NEUS VRIJWILLIGSTER. HIJ DIENT EEN DOSIS FEROMONEN TOE EN TOONT HET EFFECT OP HARTSLAG EN ADEMHALINGSDIEPTE OP EEN COMPUTERMONITOR. DR. MONTI VERKLAART DAT NAAST DALING VAN HARTSLAG EN ADEMHALING -BEIDE TEKENEN VAN ONTSPANNING- OOK HET ALFARITME IN HET EEG TOENEEMT, WAT DEZELFDE BETEKENIS HEEFT.

DR. MONTI:
We investigated if these biological signals could be changed through stimulation of the vomeronasal organ with substances that are specifically active in the vomeronasal organ. And indeed we found that that is the case, that we can change brainfunction in humans through stimulation of the vomeronasal organ.

COMMENTAAR:
Vier jaar geleden benaderde Pherin het farmacautisch bedrijf Organon in de persoon van doctor Wiedhaup, groepsdirecteur van Akzo Nobel Pharma. Op een bedrijvendag in Monaco hoorde hij voor het eerst in gesprek van de claim van Pherin.

DR. KOEN WIEDAUP,
GROEPSDIRECTEUR AKZO NOBEL PHARMA
In de eerste plaats was het voor mij zelf moeilijk om te geloven dat dit een waar verhaal was. Waar in de zin van wetenschappelijk waar. Uiterst kleine hoeveelheden stoffen die rechtstreeks op de hypothalamus en dus op de hersenen werken, een onwaaeschijnlijk verhaal. Aan de andere kant een verhaal waarvan je kunt zeggen te mooi om waar te zijn, maar ALS het waar is, is het wel verschrikkelijk mooi. Want je hebt het over heel winig stof, waarschijnlijk geen enkele kans op bijwerkingen en onmiddelijke werking. Drie fanstastische omstandigheden voor een ideaal geneesmiddel, een prachtig concept.

DR. LOUIS MONTI:
Sofar, there is a licensing agreement between Pherin Pharmaceuticals and Organon from the Netherlands on the development of a compound that seem to have been proven active for the treatment of the premenstrual syndrome.

PROF AAD SITSEN,
AFD. KLINISCHE ONTWIKKELING, ORGANON
Het premenstrueel syndroom is een verzameling van allerhande verschijnselen die vrouwen kunnen ondervinden samenhangend met de menstruatiecyclus. De mogelijkheden om PMS op het ogenblik te behandelen bestaan eigenlijk uit twee soorten geneesmiddelen. De eerste zijn alle mogelijke hormonen. Die geven wel wat verlichting van de klachten maar niet een hele complete verlichting en behandeling met hormonen grijpt vrij diep in. De andere groep geneesmiddelen zijn antidepresiva en ook die kunnen bepaalde problemen geven en ook daar is dus een heleboel ruimte om de behandelingsmogelijkheden te verbeteren.

DR. LOUIS MONTI:
Something very interesting happened several years ago. We started, in conjunction with the chemistry labs, to see if we could modify the structure of these natural occuring substances. In order to come up with other molecules that would be active, specifically active in the human vomeronasal organ.

PROF AAD SITSEN:
Bij Pherin is het nodige onderzoek gebeurd op vrij kleine schaal en wat men heeft ontdekt is dat een van de stoffen, de stof waarmee wij nu werken, PH-80, bepaalde werking had bij vrouwen en niet bij mannen. En toen men deze vrouwen naderhand vrougen hoe zij zich voelden, bleek dat zij zich eigenlijk beter voelden en dat heeft de mensen van Pherin op de gedachte gebracht dat dit mogelijk een rol zou kunnen spelen bij de indicatie PMS, premenstrueel syndroom.

MONTI OP WEG MET KOFFER NAAR PSYCHIATRSICHE KLINIEK
VAN UNIVERSITY OF UTAH

DR. LOUIS MONTI:
So at present we’re conducting clinical studies upon aproval of the FDA, Fedral Drug Administration of the United States, towards the development of a treatment of this premenstrual syndrome.

PROF AAD SITSEN:
De bedoeling van de eerste fase van zo’n klinische ontwikkeling is vooral om na te gaan of er geen tussen aanhalingsteken rare dingen gebeuren. Wordt het goed verdragen, is het veilig, het wordt in de neus toegediend, ontstaat er geen grote indicatie van de neus, ook als je dat herhaald gaat toedienen. Dat soort dingen allemaal.
Wat er dan vervolgens gaat gebeuren is dat we een zogenaamde ‘proof-of-principle-study’ gaan doen, dus een onderzoek om aan te tonen dat deze stof inderdaad iets doet bij vrouwen met PMS en dat vervolgens gaan uitvoeren.
En dat zal als alles goed gaat ik schat begin volgend jaar gaan gebeuren. Dus volgend jaar, midden volgend jaar hopen we meer te weten over de werkzaamheid van deze stof bij PMS.

COMMENTAAR:
De toepassing van feromoon-achtige stoffen als geneesmiddel staat dus nog niet vast. Professor Mike Meredith uit Florida bijvoorbeeld betwijfelt of het effect van feromonen op mensen wel sterk genoeg is.

PROF. MIKE MEREDITH:
There are some experiments published suggesting that various chemicals delivered into the nose do affect human hormonal responses. The amount of response is so small that some experts believe that it’s not an important event.

DR. LOUIS MONTI:
Pheromones that in animals produce a strong stimulation in a male that can sense the female in heat and ready for mating, perhaps that is a little different in humans. We are studying that possibility. But again, the change in behaviour wouldn’t be as explosive as one can see in other mammals.

PROF AAD SITSEN:
Het is behoorlijk speculatief, er is nog niet al te veel bekend over de functie van het VNO en er is nog helemaal niks bekend over wat we met stoffen die op dat VNO aangrijpen nou in de geneeskunde nou daadwerkelijk kunnen doen. Dit is een hele interessante eerste poging om te proberen iets uit te vinden, om na te gaan wat het waard kan zijn, maar het is heel speculatief en we moeten het allemaal afwachten. Maar het is fascinerend om erbij betrokken te zijn.

COMMENTAAR:
Nog afgezien van medische toepassingen hebben feromonen een intrigerende eigenschap…

DR. LOUIS MONTI:
We cannot smell a pheromone, we cannot touch them, we cannot see them. So they may be unconciously influencing the human brain.
Ethical implications? I don’t see any problem with that with regard to the natural occuring substance. If somebody was to use that for other purposes, that’s another problem. We’re not into that.

INTERVIEWER: Let’s do some science fiction. Suppose I wanted to use pheromones to calm down a very agitated crowd.

DR. LOUIS MONTI:
Well, that is possible, that could be done. It has to be proven first, but it could be done.

COMMENTAAR:
Maar als onbewuste beïnvloeding mogelijk lijkt, hoe zit het dan met mogelijkheden voor absoluut onweerstaanbare parfums?

PROF. MIKE MEREDITH:
I don’t expect any pheromone communication, even if it’s real and important, is going to be a very large effect determining human behaviour. So I don’t think it will be that it’s like the hypothetical aphrodisiac where women run from miles around to collect around someone who’s liberating this pheromone. I think this is highly unlikely. Impossible let’s say.

SAMENSTELLING & REGIE Jos Wassink

RESEARCH Monique van de Water

CAMERA Willem Heshusius
Jackó van ‘t Hof

GELUID Fokke van Saane

MONTAGE Marjon Hekking
MIXAGE Jack Bol
KLEURCORRECTIE Hans Buitink
LEADER Marco Vermaas
COMMENTAAR Tessel Blok
REDACTIE Hansje van Etten
Simon Rozendaal
Karin Schagen
Annemiek Smit
Marjan Tjaden
IJsbrand van Veelen
Jacqueline de Vree
Jos Wassink
Monique van de Water
Ger Wieberdink

ARCHIEF Gist Brocades
Abbey Film Productions bv

MMV Dr Sarah Newman, Cornell University
Ruth Wood, Yale School of Medicine
Bill Harms, University of Chicago
Stoker Healthclub
Tallahassee Museum
Mike Jones
Kurt Kreinheder
Jenne Westberry, FSU
Patricia Gerritsen
Dunja Sladic
Kathleen Davis
Lori Ann Swope
Tomi Jo McClennan
Dr Clive Jennings
Björn Oddens
Carla Magnani
Ton Jenneboer
PRODUCTIE Madeleine Somer
Karin Spiegel
EINDREDACTIE Rob van Hattum
Copyright VPRO, 1999

copyright � Het Inzicht / Jos Wassink, 1999

English version —>