Skip to content


Hoe de kernenergie strandde in Petten

Haagsche Courant 01-09-2000

Hoe de kernenergie strandde in Petten

Kernenergie is dood, concludeert de Utrechtse hoogleraar energiefysica Kees Andriesse. Dodewaard wacht op de sloop, Borssele gaat vervroegd dicht en Kalkar is een pretpark geworden. Andriesse beschrijft de opkomst en ondergang van kernenergie in Nederland in zijn boek ‘Republiek der Kerngeleerden’ dat afgelopen zomer verscheen. Hierin verhaalt hij hoe onderzoekers en ingenieurs in de beschutting van de Pettense duinen hun projecten ontwikkelen terwijl om hen heen de maatschappelijke weerzin tegen kernenergie groeit en die tenslotte op de knieën dwingt.

De geschiedenis van de kernenergie in Nederland valt grotendeels samen met die van het Reactor Centrum Nederland (RCN, het latere ECN). Het RCN, dat vanaf eind jaren vijftig in de duinen bij Petten verrees, had tot doel een Nederlandse kernenergie-industrie tot stand te brengen. De staat, de industrie en de elektriciteitsbedrijven waren vertegenwoordigd in het bestuur, maar het centrum werd grotendeels (3/4) gefinancierd door economische zaken. Andriesse schrijft de geschiedenis van het instituut in de periode van 1962 tot 1984, het tijdperk van wetenschappelijk directeur Jaap Goedkoop (“22 Jaar zat hij het overleg met zijn staf voor dat geen overleg mocht heten – bijna steeds aan het woord, met een stugge wil om door te dringen en met een uitbrander voor dommelaars, zo op de man dat de wakkeren er gegeneerd bij wegkeken.”).

STRALENDE TOEKOMST

Het begon allemaal zo voorspoedig. Nadat een delegatie van het RCN in Amerika een aantal reactoren had bekeken, begon in 1958 de bouw van de eigen reactor in Petten. Het werd een zogeheten hogeflux reactor, een type dat niet bedoeld is voor energieproduktie, maar voor onderzoek naar het effect van straling op een breed scala aan materialen. Het reactorvat moest wegens lasfouten vervangen worden en ook de vier kilometer lange afvalwaterpijp naar zee leverde onverwachte problemen op (lekken en knikken), maar afgezien daarvan waren er geen kinderziektes.
In 1963 is de reactor dan bedrijfsklaar. Andriesse beschrijft: “We zien een drietal 9 meter diepe betonnen bassins, die met aluminium bekleed en met erg schoon water gevuld zijn. In het oostelijke bassin staat het reactorvat, een gelaste aluminium tank – 1,6 meter in doorsnede en 5,4 meter hoog – met in het midden een vierkante doos zonder bodem en deksel zodat het koelwater er door kan stromen. In die doos is een reactorkern uit 81 elementen opgebouwd.” Onderin het bassin gloeit een geheimzinnig blauw schijnsel, het Tsjerenkov-licht, als teken van de technische triomf van de beheersing van de kernkrachten.

FLOPS

Maar andere projecten kenden een minder fortuinlijke afloop. Zo liep NERO (Nederlandse Eerste Reactor Ontwerp), een ontwerp voor een compacte krachtbron voor schepen, op een fiasco uit. Hoofdrolspeler in dit verhaal is Maarten Bogaardt, iemand die zich beseft dat kerngeleerden als hij in de jaren zestig een ongekende vrijheid hebben en die ten volle benut. Hij spiegelde de Marine het mooiste speeltje voor waarvan ze konden dromen, praatte geld los in Den Haag en Brussel en liet onderzoek doen in Delft, Eindhoven en Petten. Maar de overmaat aan zelfvertrouwen van Boogaardt kon niet voorkomen dat er een nare fout in het ontwerp sloop. Daardoor ontstond er, naast de reeds gerezen twijfel over de betaalbaarheid, nu ook onzekerheid over de competentie van het RCN en stortte het hele idee ineen.
Een dergelijke mislukking beleefde men ook in Arnhem, waar de KEMA al in de jaren vijftig een zogeheten suspensiereactor wilde bouwen. Dit was het stokpaardje van Jan Went die in Amerika had gehoord dat een continu proces (waarbij de kernbrandstof rondgepompt wordt) de voorkeur zou verdienen boven de bestaande opzet (waar eens in de zoveel tijd de brandstofstaven vervangen moeten worden). Er moesten minuscule bolletjes splijtstof gemaakt worden die niet uiteen zouden vallen en die in een wateroplossing rondgepompt zouden kunnen worden. Andriesse beschrijft hoe technische problemen zich opstapelden, de haalbaarheid van het concept steeds twijfelachtiger werd en hoe de steun ervoor steeds verder afkalfde. Jan Went moest toezien hoe zijn droombeeld in het moeras zakte, maar bleef tot het einde toe overtuigd van het superieure ontwerp. Maar wel als enige.

DUMP

Toch zijn het niet de technische mislukkingen die de kernenergie in Nederland de das om hebben gedaan, maar het kerende maatschappelijke tij. Zo kijkt eind jaren zestig er niemand van op dat onderzoekers zelf splijtstofstaven gaan halen in Denemarken. Op de aanhanger achter de Mercedes.
Ook de dumping van radioactief afval was toen nog een zorgeloze zaak. Riewert Sanderse, hoofd stralingscontrole dienst RCN, verklaart: “In 1970 zijn we met zeedumpingen begonnen. Het afval werd in stalen vaten geperst, met beton gefixeerd en als deklast op een schip gezet. Als het eenmaal op dek stond hield ons controlewerk op. Wat er op zee mee gebeurde wisten wij niet. Het was aan de kapitein om te beslissen waar het overboord ging. De bedoeling was wel dat het daar kilometers diep was.”
Maar in de loop der jaren groeit het verzet tegen dit soort dumpingen. In 1979 organiseert Greenpeace de eerste wegblokkade, en allengs worden de acties harder. In 1982 protesteert Greenpeace niet alleen op de weg, maar ook op zee. Ook vallen er gewonden en voor iedereen is het dan duidelijk dat het de laatste dumping is geweest. Vanaf die tijd is kernafval een onontkoombaar facet van kernenergie.
Ook politiek is dan de wind gedraaid, hetgeen blijkt uit de naamsverandering van RCN in Energie Centrum Nederland (ECN) en de bijbehorende verbreding van het takenpakket. Eind 1979 verrijst er een windturbine in de duinen en daarnaast loopt er onderzoek naar efficiëntere methoden om kolen te verbranden. Nucleaire diehards moeten zich bezig houden met alternatieve energievormen en voelen zich als leeuwen op vegetarisch dieet. De koersverandering, die gepaard gaat met aanzienlijke bezuinigingen, is zeer tegengesteld aan de bedrijfscultuur, maar betekent voor de lange termijn wel de redding van het ECN omdat het nucleaire werk snel aandeel verliest.

MELTDOWN

Op 28 maart 1979 valt op Three Mile Island bij Harrisburg, de koeling van een de kernreactor uit, en smelt een kwart van de splijtstof weg. Dit incident ondermijnt het publieke vertrouwen in kernenergie. De geloofwaardigheid van geruststellende deskundigen (‘Dat kan bij ons niet gebeuren’) strandt op maatschappelijk argwaan en het scenario van het China-syndrome (een reactorkern smelt door de grond) wordt beangstigend reëel.
Inmiddels is net over de grens bij Nijmegen in het Duitse Kalkar een begin gemaakt met de bouw van een snelle kweekreactor. Deze reactor moet niet alleen energie leveren, maar tevens splijtstof voor andere reactoren. Maar het prestigieuze project wordt van meet af aan geplaagd door technische problemen, begrotingsoverschrijdingen (6,5 miljard uiteindelijk) en vergunningsproblemen. Maar de doodklap valt in april 1986 als de reactor in Tsjernobyl de lucht in gaat en kernenergie alle publieke steun verliest. Vijf jaar van juridische touwtrekkerij volgen nog voordat de Kalkar-eigenaren op 10 april 1991 het bijltje erbij neergooien. En wat zelfs de grootste cynicus niet kon verzinnen gebeurde: het complex werd opgekocht en verbouwd tot pretpark Kernwasser Wunderland.

Andriesse, die zelf de ommezwaai heeft gemaakt van promotor naar criticaster van kernenergie, is erin geslaagd om de archiefstukken van ECN tot een lopend verhaal te weven met markante hoofdpersonen. In zijn zorgvuldig gedocumenteerde relaas laat hij zien hoe het bastion van de kernenergie het aflegt tegen de naweeën van de democratiseringsgolf. Technologie, stelt Andriesse, is nooit anders geweest dan wetenschap die uitgeleverd is aan macht. En als de macht verandert, verandert kennelijk ook de technologie.

‘De Republiek der Kerngeleerden’
door C.A. Andriesse. Uitgever: Beta Text, Bergen NH
ISBN 90 75541 05 8


copyright © Het Inzicht / Jos Wassink, 2000

Posted in Haagsche Courant.


0 Responses

Stay in touch with the conversation, subscribe to the RSS feed for comments on this post.

You must be logged in to post a comment.