Skip to content


Denken als Discipline

Denken als Discipline
VPRO Noorderlicht / 25 min / 10-04-2001
Nederlands bekendste computerkundige, Professor Edsger W. Dijkstra (70), woont in Texas als een missionaris tussen de inboorlingen. In zijn huis neemt een enorme vleugel de plaats in van een TV en zijn favoriete tekstverwerker is de vulpen. En terwijl overal om hem heen gehackt wordt bij het leven, predikt Dijkstra onvermoeibaar zijn evangelie over de noodzaak correcte computerprogramma’s te schrijven.

VPRO NOORDERLICHT – TRANSCRIPT
AFL. ‘DENKEN ALS DISCIPLINE’
DOOR JOS WASSINK EN GERTJAN WALLINGA
UITZENDING 10-04-2001

00:00
LEADER

00:20
PAN NAAR SHOPPING MALL

TITEL OVER BEELD: DENKEN ALS DISCIPLINE

MUZIEKJE COMPUTERGAME

COMPUTERGAME IN COMPUTERWINKEL

PROF EDSGER W. DIJKSTRA
PROFESSOR EMIRITUS OF COMPUTER SCIENCE
UNIVERSITY OF TEXAS AT AUSTIN:
Het enige dat van belang is dat je snel iets in elkaar kan flansen dat je op de markt, wat je verkopen kunt. Hoeft helemaal niet goed te zijn. Als je maar de illusie kunt wekken dat dit een prettig produkt is, zodat het gekocht wordt, nou ja dan kun je daarna later kijken of je wat betere versies kan maken.

PENTIUM SPOTJE OP PC

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Dan krijg je het verschijnsel met de versienummers met zelfs cijfers achter de komma. Versie 2.6 en versie 2.7 en die poespas. Ja.

VERVOLG PENTIUM SPOTJE

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Terwijl als het gewoon goed geweest was versie 1 gewoon het produkt geweest was.

AFSLUITEND SHOT COMPUTERWINKEL

CITAAT:
Informatica gaat net zo min over computers als astronomie over telescopen – E.W. Dijkstra

INTROSHOT DIJKSTRA

01:43
INTROSHOT DIJKSTRA;
HAALT BRIEVENBUS LEEG MET COWBOYHOED OP

COMMENTAAR:
Professor Edsger W. Dijkstra is Nederlands eerste programmeur. Met zijn systematische programmeermethode won hij in 1972 de Turing Award, de Nobelprijs van de Informatica. Momenteel woont hij samen met zijn vrouw in Austin, Texas waar hij in 1984 naartoe verhuisde.

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Dat was een tijd waarin voor allerlei afdelingen de grootste zorg was: is mijn curriculum wel waterig genoeg? Op hetzelfde ogenblik was de universiteit van Texas in Austin bezig te proberen om de inschrijvingen te doen verminderen en de kwaliteit op te schroeven. Dat was een tegengestelde ontwikkeling die aanmerkelijk aantrekkelijker was dan er in het Nederlandse hoger onderwijs gebeurde.

CAMPUS UNIVERSITY OF TEXAS AT AUSTIN

02:49
CAMPUS UNIVERSITY OF TEXAS AT AUSTIN
KLOKKENSPEL
PAN OVER FONTEINEN

CITAAT:
Universiteiten zal het de moed blijven ontbreken om harde wetenschap te onderwijzen; men zal erin volharden de studenten te misleiden, en lek volgende fase in de infantilisatie van het curriculum zal toegejuicht worden als een onderwijskundige stap voorwaarts.

03:22
AANLOOP DIJKSTRA

COMMENTAAR:
Kwaliteit, correctheid en elegantie. Dat zijn de eisen waaraan een computerprogramma volgens Dijkstra hoort te voldoen. In 1954 nam hij zich voor om programmeren tot een wetenschap te maken. Maar sindsdien heeft hij tegen de stroom in moeten roeien.

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Ik lig er niet wakker van dat het bedrijfsleven dit … het gevoel heeft dat ze zich niet kunnen permitteren een eersteklas product af te leveren. Verhindert mij niet om met mijn onderzoek door te gaan.

03:57
LANDSCHAP MET WOLKEN;
STADSGEZICHT;
SKIFFEUR OP DE RIVIER

CITAAT:
Je moet de wereld niet geven waar ze om vraagt,
maar wat ze nodig heeft.

DIJKSTRA SCHRIJFT ACHTER BUREAU THUIS.

04:19
DIJKSTRA SCHRIJFT ACHTER BUREAU THUIS.
MOZART-MUZIEK KLINKT OP ACHTERGROND (ANDANTE)

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Er zijn heel verschillende ontwerpstijlen. Ik karakteriseer ze altijd als Mozart versus Beethoven. Als Mozart begon te schrijven dan had-ie de compositie klaar in zijn hoofd. Hij schreef het manuscript en het was “aus einem Guss”. En het was bovendien heel mooi geschreven.
Beethoven was een aarzelaar en een worstelaar en die schreef voordat hij de compositie klaar had en overplakte dan iets om het te veranderen. En er is een bepaalde plaats geweest waar hij negen keer heeft overplakt en men heeft het voorzichtig losgehaald om te zien wat er gebeurd was en toen bleek de laatste versie gelijkl te zijn aan de eerste.

PAN DOOR WERKKAMER;
MOZARTMUZIEK IN BG

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Nou die iteratieve manier van ontwerpen dat is op een of andere manier een erg angelsaksische gewoonte. Het hele engelse onderwijs is ervan doordrenkt. Mensen leren dat als je wat schrijft, moet je niet proberen het goed te krijgen meteen. Je moet opschrijven wat op je hart ligt en je moet herschrijven en herschrijven en herschrijven en uiteindelijk krijg je het produkt dat je hebben wilt. Dat is een van de redenen waarom wordprocessors daar zo gepousseerd worden en gedeeltelijk ook populair geworden zijn.
Terwijl een van de grote voordelen om met pen en papier te werken is dat je voordat je met een zin begint, moet je ‘m in je hoofd al helemaal klaar hebben.

06:21
BLADEREN IN EWD’S IN WERKKAMER UNI’TEIT

COMMENTAAR:
Dijkstra heeft altijd veel geschreven: overpeizingen, toespraken, wiskundige bewijzen en boeken. Voorzien van zijn initialen en een volgnummer worden de zogeheten EWD’s gezien als zijn belangrijkste bijdrage aan de wetenschap.

PROF EDSGER W. DIJKSTRA

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Het belangrijkste is voor mijzelf geweest … de dagelijkse discipline van netjes opschrijven wat je overweegt en wat je doet. Zij hebben dankzij moderne technologie veel meer invloed gehad dan zoiets vroeger gehad zou hebben en je zou het kunnen beschrijven als een moderne van van wetenschappelijke correspondentie. Zij het dat het verkeer, het intellectuele verkeer grotendeels eenrichtingsverkeer is.
De nummering loopt inmiddels voorbij de dertienhonderd. In lengte varieren ze ontzettend van tachtig pagina’s tot 1 pagina. Naarmate de tijd voortschrijdt hebben ze de neiging korter te worden.
Iedereen die ze toegestuurd kreeg was imliciet bereid om te fungeren als intern knooppunt van de verspreidingsboom. Om tweede generatie kopieen rond te sturen naar een aantal mensen. Hoeveel mensen erdoor bereikt zijn, heb ik eigenlijk nooit goed kunnen schatten. Ik denk een paar honderd.

08:29
PAN PIANOSPELEN

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Om te componeren moet je noten schrijven, ja, maar het vak van een componist is niet het schrijven van noten. Het vak van een componist is het concipieren van de muziek. Bij programmeren in het begin moest je je tekst schrijven in machinecode, een betekenisloze sequentie van hoofdletters en cijfers, dat was het analogon van het noten schrijven. En mensen die dachten dat dat programmeren was. Daarna is dat makkelijker gemaakt en er werden zogenaamd hogere programmeertalen uitgevonden FORTRAN, PASCAL, C++, wat heb je. Die werden gedacht het programmeren een stuk makkelijker te maken, zelfs alle programmeerproblemen op te lossen.

STUDENTEN ACHTER COMPUTERS
IN TAYLOR HALL BASEMENT LABORATORY

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Alleen als je keek wat er gebeurde dan zag je dat de triviale aspecten van het programmeerwerk, die waren gemechaniseerde en de moeilijke bleven over. En het netto-effect van de hogere programmeertalen, waarvan de bedoeling was dat programmeren gemakkelijker zou worden, dat dat samen met de stijgende ambitie van de toepassing, hogere eisen aan het intellectuele niveau van de programmeurs begon te stellen.

PAN OVER STUDENTEN IN COMPUTERLAB

CITAAT:
De competente programmeur programmeur is zich volledig bewust van de beperktheid van zijn eigen hersenpan. Daarom benardert hij zijn programmeertaak met nederigheid. Onder andere slimmigheden vermijdt hij als de pest. – EWD 340

10:47
PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Ik herinner me de eerste keer, dat was in 1970, de eerste keer dat ik echt de markt opging om te laten zien hoe je programma’s kon ontwikklen zodat je ze stevig in je intellectuele greep kon hield. Nou ik ging eerst naar Parijs en daarna naar Brussel. In Parijs gaf ik een voordracht voor de Sorbonne en het publiek was razend enthousiast. En toen op de weg naar huis hield ik hetzelfde verhaal bij een groot softwarehuis in Brussel. Het verhaal verhaal viel volkomen plat op z’n gezicht. Ik heb nog nooit zo’n slechte voordracht gegeven in zekere zin. En later ontdekte ik waarom: managament was niet geinteresseerd in feilloze programma’s want het waren de maintenance contracts waaraan het bedrijf z’n stabiliteit aan ontleende. En de prograameurs waren er ook niet in geïnteresseerd omdat bleek dat die een groot stuk van hun intellectuele opwinding ontleenden aan het feit dat ze NIET precies begrepen wat ze deden. Zij hadden het gevoel dat als je allemaal precies wist wat je deed en je geen riscico’s liep, dat het dan een saai vak was.

TERUG IN SOFTWARE LABORATORIUM

CITAAT:
We mogen niet uit nonchalance fouten in een programma aanbrengen. Dat moeten we systematisch en met zorg doen.

12:23
EXT. CAMPUS
INTERMEZZO
MUZIEK MOZART ANDANTE,

12:45
PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Als je in de fysica iets niet begrijpt, je kunt je altijd verschuilen achter de ongepeilde diepte van de natuur. Je kunt altijd God de schuld geven. Je hebt het zelf niet zo ingewikkkeld gemaakt. Maar als je programma niet werkt, heb je niemand achter wie je je kunt verschuilen. Je kunt je niet verschuilen achter onwillige natuur, neen, een nul is een nul en een één is een één en als het niet werkt heb je het gewoon fout gedaan.

13:27
PAN OVER FOTO MET GEHEUGENKERNEN

CITAAT:
Ik besefte dat mijn vorige projecten slechts vingeroefeningen waren geweest. Ik moest nu de complexiteit zelf te lijf. Maar het heeft lang geduurd voordat ik daar de moed toe opbracht.

COMMENTAAR:
In de zestiger jaren zag Dijkstra hoe de complexiteit van de programma’s de programmeurs boven het hoofd groeide. En dat ook de meest prestigieuze projecten erdoor bedreigd werden.

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Dat was een ervaring in 1969, dat was vlak nadat de eerste geslaagde maanlanding achter de rug was. Het was een conferentie in eh, een NATO conference on software engineering in Rome en daaar kwam in Joel Aron tegen die het hoofd was van IBM’s federal systems division en dat was de afdeling die verantwoordelijk was geweest voor de software van het maanschot. En ik wist dat elke Apollovlucht die had iets van 40.000 new lines of code nodig, nou doet het er niet precies toe wat voor eenheid een line of code is, 40.000 is veel en ik was diep onder de indruk dat ze zoveel mprogrammatuur goed en in orde hadden gekregen, dus toen ik Joel Aron tegenkwam zei ik: how do you do it? Do what? vroeg hij. Nou zei ik, getting that software right. Right ?!? he said. En toen vertelde hij dat in een van de berekeningen van de baan van de Lunar Module de maan in plaats van aantrekkend afstotend was en die tekenfout hadden ze bij toeval, moet je nagaan: bij toeval, vijf dagen van te voren ontdekt. Ik verschoot van kleur en zei: Those guys have been lucky. Yes! was het antwoord van Joel Aron.

SHOT VOLLE MAAN

CITAAT:
Het testen van een programma is een effectieve manier om de aanweigheid van fouten in een programma aan te tonen, maar het is volkomen inadequaat om hun afwezigheid te bewijzen. – EWD 340

15:57
FOTO’S X-8

COMMENTAAR:
Uit eigen ervaring wist Dijkstra inmiddels hoe beangstigend ingewikkeld computerprogramma’s konden worden. Het operating system voor Nederland’s grootste computer, de X-8, had hij onder hoogspanning volbracht.

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
De angst dat je het niet goed zou kunnen krijgen, dat het onder je controle ontsnapt.
Kijk in het geval van de X-8 in Eindhoven waar we een multiprogrammeringssysteem ontwierpen, dat was een systeem waarin je een machine had met een realtime interrupt, wat eigenlijk betekent dat je je programma’s niet kon testen.
Ik wist dat als we met onvoldoende zorg de zaak zouden ontwerpen, dat we dan iets zouden hebben dat een keer in de machine ingevoerd niet zou werken af en toe rare fouten zou maken terwijl het volledig onduidelijk was of we ooit zouden kunnen achterhalen wat de oorzaak daarvan was. En dat was de reden om alle denkbare controle in de ontwikkelingsfase te stoppen.

X-8

FOTO’S X-8

17:23
PAN OVER BOEKENKAST WERKKAMER
NAAR DIJKSTRA VOOR SCHOOLBORD

CITAAT:
Elegantie is geen overbodige luxe, maar vormt het onderscheid tussen succes en feilen. – EWD 1284

SEQUENTIE: SCHRIJVEN OP BORD
VAN WISKUNDIG BEWIJS

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Een van de dingen die ik in de zestiger jaren al ontdekt heb is dat wiskundige elegance, mathematical elegance, dat dat niet een esthetische kwestie is, een kwestie van smaak of mode of wat dan ook, maar dat je het vertalen kunt in een technisch begrip. Want in bijvoorbeeld de Concise Oxford Dictionary daar vind je als een van de betekenissen van ‘elegant’: ingeniously simple and effective.
In de programmeerpraktijk is het te hanteren doordat als je een echt elegant programma maakt dat het, nou, ten eerste korter is dan z’n meeste alternatieven, ten tweede uit duidelijk gescheiden onderdelen bestaat waarvan je het ene onderdeel door een alternatieve implementatie kunt vervangen zonder dat dat de rest van het programma beinvloedt, en verder merkwaardigerwijze zijn de elegante programma’s ook heel vaak de efficientste.

18:59
INTERMEZZO:
CAMPUS EN KLOKKENSPEL

CITAAT:
Zolang er geen computers waren, was programmeren helemaal geen probleem. Toen we een paar kleine computers hadden, werd programmeren een klein probleem. Nu we gigantische computers hebben, is het programmeren een gigantisch probleem geworden.

19:23
FOTO 2 MAN BIJ ARMAC

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Mijn eerste programmeursjaren waren een beetje merkwaardig vergeleken bij nu in die zin dat ik altijd programmeerde voor machines die nog niet bestonden. Mijn vrienden Bram Loopstra en Carel Scholten die bouwden de machine en terwijl zij de machine bouwden maakte ik de relevante software. Ik was er heel goed aan gewend dat je niet iets opschreef om het dan te proberen want dan was de machine om het te proberen nog niet klaar. Dus ik wist van begin af aan dat je iets scheppen moest dat je intellecteel moest blijven beheersen.

DIJKSTRA JAREN ‘50

FOTO INZOOM DIJKSTRA JAREN ‘50

20:05
BUSJE DOOR LANDSCHAP; TEXMEX MUZIEK

UITPAKKEN BUSJE MET VROUW
DISS TO FOTO TRIO VOOR MATHEMATISCH INSTITUUT

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Ik ben aan het Mathematisch Centrum komen werken in maart ‘52. Mijn toekomstige vrouw werkte daar sinds de zomer van 1949. Zij werkte daar als rekenaarster. Ik kwam daar als programmeur ennuh … vond haar wel aardig. Ik ben voor het eerst met haar uitgeweest naar een concert er gelegenheid van het mathematisch congres in 1954 in Amsterdam. Nou ja toen was de beer los en toen wist iedereen het natuurlijk dat ik een oogje op haar had. Ik werd over het algemeen gecomplimenteerd met mijn goeie smaak.

SAMEN PAADJE NAAR BENEDEN

KIJKEN NAAR LANDSCHAP MET BREDE WATERVAL

PROF EDSGER W. DIJKSTRA

PROF EDSGER W. DIJKSTRA:
Ik denk dat ik professioneel ernstig beinvloed ben door mijn moeder. Zij was een briljant wiskundige en ik herinner me toen ik in de zomervakantie de boeken voor het volgende jaar gekocht had, ik het boek goniometrie zag en ik vond het er heel griezelig uitzien allemaal met griekse letters en ik vroeg mijn moeder of goniometrie moeilijk was. Zei ze: nee, helemaal niet. Je moet zorgen dat je al je formules goed kent en als je meer dan vijf regels nodig hebt dan ben je op de verkeerde weg.

22:17
TOTAAL HUIS DIJKSTRA IN AUSTIN

PUZZELGELUIDEN

PROF EDSGER W. DIJKSTRA (OFSCREEN):
De vraag is waarom elegance in den brede zo weinig is aangeslagen. Het is inderdaad weinig aangeslagen.
Het nadeel van elegance is, als je het een nadeel wilt noemen trouwens, het vergt hard werk en toewijding om het te bereiken en een goede opvoeding het op prijs te stellen.

THUIS MAKEN NRC CRYPTO VAN JJ STEENHUIS

THUIS MAKEN NRC CRYPTO VAN JJ STEENHUIS;
hard speelgoed: BIKKEL
‘s lands wijs ‘s lands eer: VOLKSLIED
als een uitgaansmogelijkheid: NACHTKAARS

AFTITELING OVER W2S

23:34
SAMENSTELLING Jos Wassink
CAMERA Piotr Kukla
GELUID Leo Franssen
MONTAGE Jan Overweg
MUZIEK Jan Jonker
MIX Hans Brouwer
KLEURCORRECTIE Gerhard van der Beek
LEADER Marco Vermaas
COMMENTAAR Tessel Blok
REDACTIE Kees de Groot van Embden
Maarten Hidskes
Simon Rozendaal
Karin Schagen
Annemieke Smit
Jacqueline de Vree
Gertjan Wallinga
Jos Wassink

MMV Ria Dijkstra
Rutger Dijkstra
Dr Carel S. Scholten
Dr Wim Feijen
Dr Netty van Gasteren
Prof Gerrit Blaauw
Caroline Nieuwendijk
Gerard Alberts
Marla Martinez
Dr Hamilton Richards
Steve Thomas


PRODUCTIE Karin Spiegel
Madeleine Somer

EINDREDACTIE Hansje van Etten
copyright VPRO 2001

24:00
ZWART


DIJKSTRA montage pag. #

English version—>

Posted in VPRO Noorderlicht.


0 Responses

Stay in touch with the conversation, subscribe to the RSS feed for comments on this post.

You must be logged in to post a comment.